Йоһанн Готтлиб Фихте

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
(Фихте Иоганн Готлиб бетінен бағытталды)
Навигацияға өту Іздеуге өту
Йоһанн Готтлиб Фихте

Йоһанн Готтлиб Фихте (19.05.1762 — 27.01.1814) — неміс пәлсапашысы.

Ол Иммануил Канттың теориялық және этикалық еңбектерінен бастау алған неміс идеализмі атты пәлсапалық ағымның бастаушыларының бірі болған. Фихтенің пәлсапалық ойлары көбінесе Кант пен Гегельдің пәлсапаларын өзара қосып тұратын көпірмен салыстырылады. Кейінгі кездері Фихте өзіндік сана мен өзіндік сезім туралы тың ойлар айтқан пәлсапашы ретінде өзінің қосқан үлесіүшін де бағалана бастады. Өзінен бұрынғы Декарт пен Кант сияқты, Фихте де субъективтілік пен сана сияқты мәселеге көп көңіл бөлді. Фихте саяси пәлсапа (саясаттану) тақырыбына да бағыштап еңбектер жазды; кейбіреулер оны неміс ұлтшылдығының әкесі деп қарастырады.[1]

Өмірі мен еңбегі

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Фихте Рамменау қаласында туған. 1780 жылы ол Йена семинариясында оқуынбастады. 1784 жылы оқуын дәреже алмастан аяқтады. Фихте жеке мұғалім ретінде Цүрихте жұмыс істеп, 1790 жылы атақты ақын Клопштоктың немере қызы Йоһанна Ранмен атасты. 1790 жылы Фихте Канттың еңбектерін зерттей бастады, бұл зерттеу оның өмірі мен ізденулерінің жалпы бағытына зор әсер етті. Кенигсбергте Кантпен кездескен соң көп ұзамай Фихте өзінің ең алғашқы «Бар аянның сынына деген талпыныс» деген еңбегін жариялады. Онда ол құдайлық аян мен Канттың сыни пәлсапасының арасындағы байланыстарды табуға тырысады. Бұл кітаптың алғашқы басылымы жарыққа шыққанда, бұл туралы Канттың да, Фихтенің де де еш хабары жоқ еді. Ол кітаптың авторының да кім екені айтылмады. Сондықтан оқырмандар оны Канттың бір жаңа еңбегі екен деп шешті.[2] Барлығы, тіпті әдеби сыншылар да бұл кітаптың авторы Кант болар деп шешті. Канттың өзі мәселенің анық-қанығын айтып, кітапты және оның авторын мақтаған мақала шығарғаннан кейін Фихтенің атағы кең жайылып кетті: «... өте таңғалдырарлық жаңалық... бұл кітапты Канттың өзінен басқа ешкім жаза алмас еді... пәлсапаның аспанында үшінші жарқын тұлға пайда болды...»[3]

Фихте елу екі жасында сүзектен қайтыс болды. Оның ұлы Иммануил Герман Фихте де пәлсапаға үлес қосты.

Еңбектері

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  • Early Philosophical Writings
  • Attempt at a Critique of All Revelation (Versuch einer Kritik aller Offenbarung, 1793)
  • Foundations of Transcendental Philosophy (Wissenschaftslehre nova methodo, 1796)
  • The System of the Doctrine of Morals in accordance with the Principles of the Doctrine of Science (Das System der Sittenlehre nach den Principien der Wissenschaftslehre, 1798)
  • Introduction to the Wissenschaftslehre and Other Writings (1800)
  • The Vocation of Man (Die Bestimmung des Menschen, 1800)
  • A Crystal Clear Report to the General Public Concerning the Actual Essence of the Newest Philosophy (Sonnenklarer Bericht an das größere Publikum über das eigentliche Wesen der neuesten Philosophie, 1801)
  • Characteristics of the Present Age (Die Grundzüge des gegenwärtigen Zeitalters, 1806)
  • Addresses to the German Nation (1807-1808)

Дереккөздер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. ↑ Lucy S. Dawidowicz, The War Against the Jews 1933-1945 Мұрағатталған 24 шілденің 2008 жылы.
  2. ↑ Автордың аты аталмай қалуы көбінесе кездейсоқтық немесе баспагердің әдейі жасаған ісі деп түсіндіріледі. Қалай болса да, Фихте оны солай болсын деп жоспарламаған болатын және болған іс туралы көп кейін естіді. Ол өзінің қалыңдығына бұл туралы былай деп жазады: «Менің жолым болды!» (қ.:Attempt at a Critique of All Revelation. Cambridge: Cambridge University Press, 1978).
  3. ↑ Letter from Jens Baggeson to Karl Reinhold. Quoted in Editor's Introduction to Fichte, Early Philosophical Writings. London: Cornell University Press, 1988.

Сыртқы сілтемелер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:Johann Gottlieb Fichte
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Йоһанн_Готтлиб_Фихте&oldid=2957638» бетінен алынған