Қатысушы талқылауы:Danik~kkwiki
Абайдың «Қара сөздерінің» философиялық мазмұны[қайнарын өңдеу]
Қазақ философиясын биік шыңға көтерген қазақтың біртуар перзенті, өзімнің жерлесім Абай Құнанбайұлының шығармалары қазақ халқы үшін ғана емес, бүкіл домалақ жер жүзі халықтары үшін теңдесі жоқ орны толмас асыл қазына іспеттес. Әсіресе, оның шығармаларының ішінде қара сөздерінің орны ерекше. «Ғақлиялар» - Абай атамыздың философиялық көзқарастарының шыңы. Абай жалпы саны қара сөз жазған. Олар өзінің философиялық мағынасының деңгейі мен мазмұнының тереңдігі жағынан жеке алынған адам үшін де, тұтастай алынған ұлт үшін де аса маңызды мәселелерді қамтиды. «Жас кезімде ел арасында басқа ұлттар туралы әр түрлі қауесеттерді тыңдап, қазақ деген ең тәуір халық дегенді естіп, оларды шын санап, қуанып күлуші едім, ал есейе келе, көп нәрсені көре, ойға түйе келе, бұның әлден де олай емес екеніне көзім жетті», деген. Сөйтіп, ержеткен соң қазақтың көзі ашылмаған надан екенін түсініп, қазаққа қажет еңбек, оқу білім, өнер мәселелері туралы ойларын қорытып, екінші және отыз үшінші сөздеріне өзекті мәселе етіп тағайындаған. Мысалы, сарттар туралы айтады ол: «Олардың екпеген егіні жоқ, саудагерінің жүрмеген жері жоқ, қылмаған шеберлігі жоқ...». Ал, қазақтың егіншілері, саудагерлері, шаруалары қандай болды? Егіншілері егін егуден, саудагері сауда жасаудан, шеберлері өздері істей алатын жұмыстарын жасаудан қашатын. Ал, енді осы еңбек жасамай жүріп, басқа ұлт өкілдері тіршілік жасап жүргенін көрсе, қызғаныштан іштері күйіп, өзіменен өзі әуре болады да жүреді. Сол кездегі өнер де, білім де орыста болды емес пе? Қазақ оны үйренгенше, басқа ұлт өкілдері олардан бұрын үйреніп, қазақтың тағы да артта қалғаны... Қазақтың ең байының өзі осы өзінің күнін көру үшін осы айтылған ноғай, орыс дегендерге жалшы болып, қоштаушы болып, тапқан таянғандарымен өмір сүретін. Бірақ олар біздің қазақты «сенің шақшы аяғың білән пышыратырға қойған идән түгіл, шық, сасы қазақ», деп үйдеріне жолатпайтын. Осының бәрі өнерді үйреніп, шаруа істеп, мал табудың арқасында. Менде екі сұрақ туындайды: қазақ осы аталған нәрселердің қайсыбірін жүзеге асырды? Қолынан келіп тұрған істі істеп, біртіндеп дәулет жинаса, қазаққа керегі сол емес пе? Осы ойымды Абай атамның отыз үшінші қара сөзіндегі ойлармен жалғастырғым келеді. «Егер де мал керек болса, қолөнер үйренбек керек. Мал жұтайды, ал өнер жұтамайды», деп бастаған бұл сөздері өте орынды сөздер. Өйткені, қолөнер өмірдің азығы. Қолынан іс келетін адам бұл өмірден өз орнын таба біледі, өз білімін керек жерге жұмсай алатын пенде кез келген жерде жұмыс істеуге жарамды. Және де «осы істей алатын адам өзінің таза, адал еңбегін ұсынса, ол қазақтың әулиесі деген атқа лайық. Бірақ құдай тағала қолына азмәз өнер берген қазақтың кеселдері де болады» деп те айтқан. Расында да, қолында өнері бар кейбіреулер өздерінің жеке бастарының қамы үшін, пайда көру үшін қарапайым халықты алдап соғады. Мұндай жағдайлар, әсіресе, қазіргі біз өмір сүріп жатқан қоғамда белең алып отыр деп ойлаймын. Осы сөзінде Абай үш мәселені қарастырады. Алғашқысы, «Әуел бұл ісімді ол ісімнен асырайын деп, артық ісмерлер іздеп жүріп көріп, біраз істес болып, өнер арттырайын деп, түзден өнер іздемейді, қолындағы азмқзына мақтанып, осы да болады деп, баяғы қазақтың талапсыздығына тартып, жатып алады». Қазақтар бұрыннан көп нәрсеге талаптанбайтынын оңай көруге болады. Олар өздерінде бар нәрсеге «қанағат қарын тойдырады» деген қатаң принцип ұстанады. Ал, ілгері ұмтылып, ештеңеге талпынбаса, баршылық болмайды. Талпыныс, ұмтылыс арқылы прогресс, алдыға даму болады. Осы арада менде бір пікір туады: қазақтарда талпыныс жоқ деп айтады, ал қазіргі заманда керісінше, қазақтарда бір талпыныс пайда болды, бірінен бірі асып кетуге ұмтылады, мұны көре алмаушылық деп айтуға болмайды, бұл қазақтарда талпыныстың бар екенін көрсетеді Екінші мәселе туралы айтқан ойы: «Ерінбей істей беру керек қой. Бір екі қара табылса, малға бөге қалған кісімсіп, «маған мал жоқ па?» дегендей қылып, еріншек, салқау, салғырт, кербездікке салынады». Адамды адам еткен еңбек қой. Қазағымыз бірен саран мал тапса, оны көпсініп немесе жеткілікті санап, ары қарай еңбек етуді қояды, бір орында қалып қояды. Осы орайда Абайдың он үш жасында айтқан «Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей» деген сөздері есіме түседі. Шынында да, еңбек еткен сайын адам өзіне рухани қанағаттанушылық алады, осы еткен еңбегі күндердің бір күнінде өзіне жақсылық, дәулет болып қайтады. Қарастырылған үшінші мәселесінде: ««дарқансың ғой, шырағым», немесе «агеке, нең кетеді, осы ғанамды істеп бер!» дегенде маған да біреу жалынарлыққа жеткен екенмін деп мақтанып кетіп, пайдасыз, қу тілге алданып, өзінің уақытын өткізеді. Және анаған дүниенің қызығы алдауды білген дегізіп, көңілін де мақтандырып кетеді». Қазақтың бойындағы жаман қасиет мақтаншақтық. Осы қазақ біреуміреу сәл мақтаса болды, төбесі көкке жеткендей өзгеріп кетеді, ал осының бәрі алдау екені ойына да кіріп шықпайды, сондықтан пәле сөздерге сеніп, алданып, пайдасыз жұмыс істеп, күнін өткізіп алады. Бұл туралы Абай атамыз өзінің «Ғылым таппай мақтанба...» деген өлеңінде айтқан: Ғылым таппай мақтанба, Орын таппай баптанба, Құмарланып шаттанба, Ойнап босқа күлуге... Өсек, өтірік, мақтаншақ, Еріншек, бекер мал шашпақ, Бес дұшпаның білсеңіз... Қазақ дүниетанымының маңызды категорияларының бірі – о заманға деген көзқарас. Абай атамыз бұл мәселені де қараусыз қалдырмаған. Отыз төртінші сөзінде ол: «Жұрттың бәрі біледі өлетұғынын және өлім үнемі қартайтып келмейтұғынын, бір алғанды қайта жібермейтұғынын...» Бұл дүниеден өткеннен кейін әр адамды аһиреттік, яғни мәңгі өмір күтетіндігін айтады. «Және һәмманы жаратқан құдай бар, ахиретте сұрау алады, жамандыққа жазғырады, жақсылыққа жарылғайды...» Сол себепті қазірден бастап сол аһиреттік өмірге дайындалып, бұл дүниенің қызығына алданбауға шақырады. Яғни бұл өмірде байлық қуып, мансап қуып, аһиретін, яғни өлімнен кейінгі өмірін ойламаған, өзін рухани жағынан дамытпаған адам кейін қатты өкінеді екен. Қазақтың ортағасырлық философиясында өлім деген ұғым ол өмірдің екінші жағы, үнемі бірге жүреді және міндетті түрде болады делінген және өлімнен қорықпауды уағыздайтын. Абай сол философияның жалғастырушысы болып отыр. Отыз бесінші сөз бұл сөздің жалғасы ретінде жазылған. Яғни алдыңғысында жалпы аһиреттік өмір туралы айтылған болса, бұл сөзде Аллаһ Тағаланың адамдардан сұрау алатындығы туралы айтылған. Ол өзінің алдына келген адамдардан оларға дүниелік өмірде берілген мал, білім, денсаулығы туралы сұрау алады. Бұл құдайдың сыйларын адамдар дұрыс жолда жұмсай білді ме, әлде жоқ па деген сұраулар болады. Сол кезде дүние мүлкін, өмірін тек Аллаһ разылығы үшің жұмсаған адамдарды Аллаһ Тағала өзінің жайлы жұмағына кіргізеді, және бұлай айтады екен: «...Сендер бір ғана менің разылығымды іздеп малдарыңды, өмірлеріңді сарып қылып едіңдер, мен разы болдым. Сіздерге лайықты құрметті орным бар, дайын, кіріңдер!..» Жалпы алғанда, Абай Құнанбайұлының еңбек, өнер мәселелеріне және кейбір адамға тұрпайы қасиеттер: мақтаншақтық, еріншектікке қатысты жазылған қара сөздерін саралап, қорытындылайтын болсам, бұл сөздердің тобықтай түйіні мынадай: қазақ халқын ерінбей еңбек етуге, игі істерге талпынуға, бір орында тұрып қалмай, ары қарай дамуға шақыру, ықыласты болуға үндеу, аһиретті еске салу, дүние қызығына алданбауға шақыру. Меніңше, бұл сөздер сол кездегі қазақ халқы үшін ғана емес, бүгінгі таңдағы қазақтар үшін де өз маңызын жоғалтқан жоқ. Себебі, қазіргі кезде көп адамдар, әсіресе, жастар жан рахатынан көп жағдайда бас тартып, тән рахатын алуға бейім. Алайда біздің тәніміз үшін ауа, су, тамақ керек болған сияқты, біздің жанымыз үшін де рухани азық қажет. Адам өзінің рухани жағдайына көңіл бөлмесе, оның жаны азғындалады. Ал, елдің болашағы жастардың бұзылуы бүкіл ұлттың құруына әкеледі. Қазіргі жастар осы Абай атамыздың қара сөздерін оқып, оларды ойына тоқитын болса нұр үстіне нұр жауар еді. Қара сөздер арқылы жастар адамдарды сүюге, имандылыққа, адамгершілікке, білім мен өнер іздеуге, жан тазалығы мен сұлулығын сақтауға үйренетіндігіне сенімдімін.
Your account will be renamed[қайнарын өңдеу]
Hello,
The developer team at Wikimedia is making some changes to how accounts work, as part of our on-going efforts to provide new and better tools for our users like cross-wiki notifications. These changes will mean you have the same account name everywhere. This will let us give you new features that will help you edit and discuss better, and allow more flexible user permissions for tools. One of the side-effects of this is that user accounts will now have to be unique across all 900 Wikimedia wikis. See the announcement for more information.
Unfortunately, your account clashes with another account also called Danik. To make sure that both of you can use all Wikimedia projects in future, we have reserved the name Danik~kkwiki that only you will have. If you like it, you don't have to do anything. If you do not like it, you can pick out a different name.
Your account will still work as before, and you will be credited for all your edits made so far, but you will have to use the new account name when you log in.
Sorry for the inconvenience.
Yours,
Keegan Peterzell
Community Liaison, Wikimedia Foundation
09:02, 2015 ж. наурыздың 18 (ALMT)
Renamed[қайнарын өңдеу]
This account has been renamed as part of single-user login finalisation. If you own this account you can log in using your previous username and password for more information. If you do not like this account's new name, you can choose your own using this form after logging in: Арнайы:GlobalRenameRequest. -- Keegan (WMF) (talk)
15:16, 2015 ж. сәуірдің 19 (ALMT)