Қырыққұлақтәрізділер
Қырыққұлақтәрізділер | ||||
---|---|---|---|---|
Ғылыми топтастыруы | ||||
|
Қырыққұлақтәрізділер немесе қырыққұлақ (лат. Polypodіophyta) — жоғары сатыдағы споралы өсімдіктер. Палеозой эрасында өскен риниофиттерден дамыған.
Таралуы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Қырыққұлақтардың басым көпшілігі ылғады және қараңғы жерлерде өседі. Кейбір түрлері құрғақ жерлерде, жартастарда, тау баурайларында өседі. Эпифиттерге жататын қырыққұлақтар ағаштарда өседі.
Түрлері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дүние жүзіне кең тараған 3 класы, 300-дей туысы, 12 мыңдай түрі бар. 4 класының (''Aneurophytopsіda'', ''Archaeopterіdopsіda'', ''Cladoxylopsіda'', ''Zygopterіdopsіda'') қазба қалдықтары табылған. Қырыққұлақтәрізділердің арасындағы ксерофиттің суда өсетін де түрлері бар. Тропикте эпифит түрлері көп кездеседі.
Ботаникалық сипаты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Қырыққұлақ көркем жапырақты көпжылдық шөптесін өсімдік. Қазақстанның таулы аймақтарында кездеседі. Жер шарында он бір мыңға жуық түрі табиғатта, көгалдандыруда және бөлме гүлі ретінде үйде өсіріледі. Күтімді көп қажет етпейді, кез келген жағдайда жақсы өседі. Табиғаттағы қырыққұлаққа қарағанда үй жағдайында өсірілетіндерінің жапырақтары әдемі болып келеді. Жапырақтары ұсақ, жіңішке, жиегі ирек, жылтыр түрлері де бар. Қырыққұлақ – өсімдіктер әлеміндегі бірден-бір гүлдемейтін өсімдік. жапырақ астындағы споралары арқылы көбейеді. Үй жағдайында жеңіл өсірілетін қырыққұлақтардың бірі – нефролепис [1].
- Сабағының биіктігі әр түрлі (бірнеше мм-ден 25-30 м-ге дейін жетеді). Олар жер бетінде тік не шырмауық түрінде өседі.
- Жапырағы (вайя деп аталады) жас кезінде ұлу тәрізді оратылып жатады, өсе келе көп тілімді, саусақ салалы, кейде тұтасып кетеді, ал оның ұзындығы 2-4 мм-ден 30 м-ге ( Lygodium artucatum түрінде) дейін жетеді.
- Жапырақтарында, негізінен, фотосинтез процесі жүреді және споралар жетіледі. Онда дамитын спорадан гаплоидты ұрпағы - қос жынысты гаметофит дамиды. Оның пішіені жіңішке, жасыл түсті табақша тәрізді, ені 5 мм-дей. Жапырағының төменгі жағында жыныстық органдары (антеридий - аталық, архегоний - аналық) жетіледі. Ұрықтанғаннан кейін қайтадан жыныссыз ұрпақ дамиды.
Қолданысы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Қырыққұлақтәрізділердің көпшілік түрінің жапырағын тағам ретінде пайдаланады. Кейбір түрінен дәрі алынады (усасыр қырыққұлақ (Dryopterіs)), көпшілігін әсемдік үшін өсіреді.[2]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Құлжабаева Г.Ә.;«Өсімдіктер әлемі» оқу-әдістемелік кешені, Жемістер: Дидактикалық материал. - Алматы, 2011. - 16 б;ISBN 978-601-7237-31-8
- ↑ Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5