Мән және құбылыс

Мән және құбылыс — дүниедегі объектілер мен процестердің қажетті жақтарын, танымның сатыларын бейнелейтін философиялық категориялар.

Аристотель Платонның мәңгілік идеялар дүниенің түпкі мәні деген көзқарасын талдай отырып, мәні болып тұрған заттан мән бөлек, мәңгі өмір өмір сүре алмайды деген тұжырым жасайды. Оның пікірі бойынша, мән тек сезімдік заттың игілігінде ғана бола алмайды. Кант бізден тыс дүниедегі мәннің болу мүмкіндігін мойындай отырып, оны танудың белгілі бір шегі бар екенін айтты. Гегель мәнге құбылыс тән, ал құбылыс — мәннің, яғни “абсолюттік идеяның” сезімдік нақтылығын білдіреді дей келе, Мән және құбылыстың жалаң қатынас емес, тереңде өтіп жататын қатынастардың тұтас бір аясы екенін айтты. Мән және құбылыс бүтіннің өз аясында ішкі айырмашылықтарға жіктелу қатынасы мен формасы, оның әр түрлі жақтарының өзара бірлігі, тұтастығы әрі бір-біріне қайшылығы, қарама-қарсылығы болып табылады. Мән қандай да болмасын дербес процестің негізгі жағы. Яғни, біртектес құбылыстардың не нәрсе екендігін олардың тек ішкі мәнін анықтау арқылы білуге болады. Мән өзін тек құбылыстары арқылы анықтай алады. Құбылыстар сан алуан. Бір мәннің өзі көптеген формада көрініп, қалыптасады, дамиды.

Құбылыс — мәннің әр сәттегі өзгерген белгілі бір түрі, оның басқаша даму не өзгеру формасы. Мәнді тек көріну формалары арқылы, ал көріну формаларын тек мән арқылы түсінуге болады. Құбылыс бір мезетте жоқ болатын өткінші нәрсе емес. Әрбір жаңа құбылыста мән өзгереді, оның осы өзгерген мазмұны — оның басқаша түзілуі, басқа түрде қайта жаңаруы. Мән және құбылыс тығыз байланысты. Дүниеде өзін құбылыс арқылы білдірмейтін мән болмайды. Сол секілді мәнсіз, мағынасыз құбылыс та жоқ.