I Хұсрау патшаның көктемгі кілемі
I Хұсрау патшаның көктемгі кілемі (парсы: بهار کسری, Bahār-e Kasrā, пехлеви Vahār-i Khosrow немесе парсы: فرش بهارستان, Farš-e Baharestan) — қазір жоғалған[1] үлкен кілем (ұзындығы 140 метр, ені 27 метр, салмағы бірнеше тонна), I Хұсрау тұсында (531-579) парсы шеберлері өз қолөнері үшін Сасанилер империясының астанасы[2] Ктесифондағы сарайдың тақ бөлмесі тоқылған. Ол тарихтағы ең әйгілі және қымбат болып саналады және сипаттау бойынша, мұсылман ғалымы әт-Табаридің тарихи жазбаларында бақшаларды бейнелейтін кілемдердің үлгісі болды. Өрнегі бар мұндай кілемдерді үлкен торға тоқу дәстүрі содан бастау алған. Аңыздардың бірінде кілемді парсылардың римдіктерді жеңгенінің құрметіне шеберлер патшаға сыйға тартқаны айтылады[3].
Декорацияның байлығы мен кілемнің орындалу шеберлігінің де саяси мәні болды — ол күш пен құдіреттіліктің символына айналды, ал оның сұлулығы патшаның құдайлық бастауын білдірді[3].
Кілемнің сипаттамасы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]«Көктемгі кілем» атауы бекітілді, өйткені ол хош иісті гүлденген көктемгі бақтың сәнін көрсететін сюжетті бейнелейді. Ол сондай-ақ «Қысқы кілем» деп аталды, өйткені аңыз бойынша ол көктемгі бақтардың сән-салтанатын еске түсіру үшін суық мезгілде қолданылған. Кілем жібек жіптерге негізделген, өрнек күмістен, алтыннан жасалып, асыл тастармен безендірілген. Араб деректерінде ол былайша сипатталған: «Шетін бойлай көк, қызыл, сары, жасыл жібек жіптермен, асыл тастар тоқылған әдемі гүлдер бейнеленген. Алтын жіптер жерді бейнеледі, судың ағыны мөлдір асыл тастар, замартастар — көктемгі шөптің жарқырауы. Асыл тастардан осы бақтағы ағаштарда да жемістер болды, ағаштардың өзі жібекпен тоқылған»[3]. Дәстүр бойынша, бұл кілем жайылған кезде залдың ішін көктемгі ауа лебітіп, табиғаттың оянғанын шеберлер дәл жеткізген.
Жоғалту тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Сәнді парсы кілемдері Қытай құжаттарында Парсыда Сасанидтер әулеті (224-651) билік құрған кезден бастап айтылады. 628 жылы Византия императоры I Ираклий (575-641) жорықтан көптеген кілемдер әкелді, оның барысында Ктесифонды жаулап алды[4].
VII ғасырдың ортасында Сасанидтер патшалығы арабтардың соққысынан құлады. Қиындыққа, соғыстар мен жорықтарға үйренген араб көшпелілері Византиямен соғыстарда қажыған Парсылардың қарсылығын бұзды. Ктесифон 637 жылы тұтқынға алынды[5]. Бағалы «Көктемгі кілем» шапқыншылықтан аман қалмады: парсылар оны жасыра алмай, жаулап алушылар кілемді қиып, басып алған астанадан бөлшектеп алып кетті, содан кейін оны сатып жіберді. Тағы бір аңызда екінші әділ халифа Омар ибн әл-Хаттаб биліктің және парсыларды жеңудің символы ретінде жергілікті әкімдерге кілемнің тең бөліктерін жібергені айтылады[6].
Кілем бөліктерінің одан әрі тағдыры белгісіз.
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ «Көктем бағы» кілемі. Парсы тіліндегі «Википедия» еркін энциклопедиясының сайты. 2017 жылдың 24 сәуірінде алынды. Мұрағатталған 12 мамырдың 2017 жылы. (парсы)
- ↑ «Көктем бағы» кілемі. Ағылшын тіліндегі «Википедия» еркін энциклопедиясының сайты. 2017 жылдың 24 сәуірінде алынды. Мұрағатталған 26 сәуірдің 2017 жылы. (ағыл.)
- ↑ a b c Spring of Khosrow Carpet. Британ энциклопедиясы ағылшын тіліндегі веб-сайт. 2017 жылдың 24 сәуірінде алынды. Мұрағатталған 11 мамырдың 2021 жылы. (ағыл.)
- ↑ A brief history of Persian Carpet and its patterns. «Иранчембер» ақпараттық порты. 2017 жылдың 24 сәуірінде алынды. Мұрағатталған 13 мамырдың 2017 жылы. (ағыл.)
- ↑ «BAHĀR-E KESRĀ». Ираника энциклопедиясының веб-сайты, том. III, фаск. 5. б. 479. ағылшын тілінде. 2017 жылдың 24 сәуірінде алынды. Мұрағатталған 17 мамырдың 2017 жылы. (ағыл.)
- ↑ تسخیر و غارت کاخ مداین توسط اعراب و سرنوشت فرش بهارستان. shahzade-sasani.persianblog.ir веб-сайты парсы тіліндегі. 2017 жылдың 24 сәуірінде алынды. Мұрағатталған 9 мамырдың 2017 жылы.