Абуль-Уафа аль-Бузджани

Абуль-Уафа аль-Бузджани

Абуль-Уафа Мухаммад ибн Мухаммад аль-Бузджани (араб.: ابوالوفا البوزجانی‎, Бузган, 10 маусым 940 — Багдад, 998) — Шығыстың ортағасырлық ірі математиктер мен астрономдардың бірі. Абу-л-Хасан ибн Юнистің мұғалімі.

Өмірбаяны

Оның толық аты: Абуль-Уафа Мухаммад ибн Мухаммад ибн Яхья ибн Исмаил ибн Аббас аль-Бузджани. 940 жылы Бузган (Тегеранға жақын жер) қаласында дүниеге келді. 998 жылы Бағдат қаласында қайтыс болды.

Астрономия

Оның Птоломейдің «Альмагест» атты туындысына жазған пікірінде, сол кезеңдегі астрономиялық ілім, сондай-ақ оның өзінің еңбектері берілген. Трактатта соңында Тихо Брагте қайта ашылған айдың қозғалу теңсіздігі туралы мәлімет берілген. 998 жылы өлімінің алдында, ол Бағдатта айдың тұтылуын, сол кездегі Ургенч қаласында жас әл-Бирунимен қатар бақылап жатты, бұл осы екі қаланың бойлығының әртүрлілігін нақты анықтауға мүмкіндік берді.

Математика

Абуль-Уафа ль-Бузджани тангенс және котангенстің тригонометриялық функияларын енгізіп, олардың кестесін құрды, синустың 1 градустағы ең дәл мәнін анықтады.Ол екі бұрыштың сомасы үшін синустар формуласын шығарып, сфералық үшбұрыштар үшін әл-Ходжанди, Ибн Иракпен бір уақытта синустар теоремасын дәлелдеді:

${\frac {\sin A}{\sin a}}={\frac {\sin B}{\sin b}}={\frac {\sin C}{\sin c}}.$

Абу-л-Уафа әл-Хорезми, Евклид, Диофант, Гиппархтың математикалық еңбектеріне пікір жазды. Оның «Арифметиканы зерттеу алдында нені үйрену керек туралы» ,«Арифметика ғылымында жазушыларға, шаруаларға және басқаларға нені білу керек туралы», «Геометриялық құрылыстардан кәсіпшіге не қажет туралы», «Алтыондық кестелерді қолдануы туралы», «Куб қабырғасын, квадрат-квадратосын анықтау және екеуінен не құралатыны туралы» атты еңбектері бар.

Естелік

Абу-л-Уафа құрметіне айдың бір кратері аталды.

Сілтемелер:

• Джон Дж. О’Коннор и Эдмунд Ф. Робертсон. Абуль-Вафа аль-Бузджани Мұрағатталған 28 қаңтардың 2015 жылы.