Темірқазық: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
ш уикилендіру |
ш →Темірқазықтың маңызы: уикилендіру |
||
| 8-жол: | 8-жол: | ||
31 ғасырдан кейін Цефей γ жұлдызы жер шарының Темірқазығы болады. 14000 жыл шамасында уақыт өткен соң Лира α жұлдызы жер шарының темірқазығы болады. |
31 ғасырдан кейін Цефей γ жұлдызы жер шарының Темірқазығы болады. 14000 жыл шамасында уақыт өткен соң Лира α жұлдызы жер шарының темірқазығы болады. |
||
== |
== Темірқазық жұлдызының маңызы == |
||
Темірқазық жұлдызы ғарыштық жетектеуіш (аспан денелерін күзету арқылы бағытты ажырату) жолбелгісі есептеледі. Онымен алыс сапарға шығушылар, теңізшілер жақсы таныс болған. Қазақта Темірқазықты білсең адаспайсың деген |
Темірқазық жұлдызы ғарыштық жетектеуіш (аспан денелерін күзету арқылы бағытты ажырату) жолбелгісі есептеледі. Онымен алыс сапарға шығушылар, теңізшілер жақсы таныс болған. Қазақта "Темірқазықты білсең жолыңнан адаспайсың" деген мәтел бар. "Компас" секілді бағыт айыру құралдары болмаған замандарда солтүстік жарты шардың адамдары түнде көбінесе Темірқазыққа қарап барар бағытын тапқан. |
||
== Қазақ әдебиетінде кездесетін Темірқазық тақырыбы == |
|||
Темірқазықтың навигациялық жұлдыздар санатына жатуы ғана емес, оның қашанда бір тұстан көрінуі көптеген халықтардың мәдениетінде өзіндік маңызды орынға ие болған. |
|||
[[Қазақ мифологиясы]]нда [[Жұлдызды аспан және жұлдыздар арқылы бағдар жасаудың негізгі принциптері|Темірқазық пен жетіқарашы]] ертегісі айтылады. |
|||
Қазақтың жауынгер ақыны [[Махамбет Өтемісұлы]] өзінің "Ерлердің ісі бітер ме" деген өлеңінде "Темірқазық жастанбай, қу толағай бастанбай" дейді. Мұндағы Темірқазық жастану, сол жұлдызы самсыған түнде батырлардың далаға түнеуі мағынасын береді. Ондайда адам басы бейне қу толағай секілді қатып қалады дегенді айтса керек. |
|||
[[Санат:Жұлдыздар]] |
[[Санат:Жұлдыздар]] |
||
[[Санат:Астрономия]] |
|||
[[tr:Kutup Yıldızı]] |
|||
[[санат:шоқжұлдыздар]] |
|||
| ⚫ | |||
[[ar:نجم القطب]] |
|||
[[ast:Estrella Polar]] |
|||
[[be:Палярная зорка]] |
|||
[[be-x-old:Паўночная зорка]] |
|||
[[bg:Полярна звезда (астрономия)]] |
|||
[[bn:ধ্রুবতারা]] |
|||
[[ca:Estel polar]] |
|||
[[chr:ᏧᏴᏢ ᏗᎧᎸ ᏃᏈᏏ]] |
|||
[[co:Stella tramuntana]] |
|||
[[cs:Polárka]] |
|||
[[csb:Nordowô gwiôzda]] |
|||
[[da:Nordstjernen]] |
|||
[[de:Polarstern]] |
|||
[[el:Πολικός Αστέρας]] |
|||
[[en:Pole star]] |
|||
[[eo:Norda Stelo]] |
|||
[[es:Estrella Polar]] |
|||
[[et:Põhjanael]] |
|||
[[fa:ستاره قطبی]] |
|||
[[fi:Napatähti]] |
|||
[[fr:Étoile polaire]] |
|||
[[fur:Stele tramontane]] |
|||
[[gl:Estrela Polar]] |
|||
[[he:כוכב הצפון]] |
|||
[[hr:Sjevernjača]] |
|||
[[hu:Sarkcsillag]] |
|||
[[id:Polaris]] |
|||
[[it:Stella polare]] |
|||
[[ja:北極星]] |
|||
[[ko:극성 (천문학)]] |
|||
[[kv:Юрйыв кодзув]] |
|||
[[li:Polaris]] |
|||
[[lt:Šiaurinė]] |
|||
[[lv:Polārzvaigzne]] |
|||
[[mhr:Кава Меҥге]] |
|||
[[mk:Северница]] |
|||
[[nl:Poolster]] |
|||
[[no:Nordstjernen]] |
|||
[[oc:Alpha Ursae Minoris]] |
|||
[[os:Арвы цæджындз]] |
|||
[[pl:Gwiazda Polarna]] |
|||
[[pt:Estrela Polar]] |
|||
[[ro:Steaua polară]] |
|||
[[ru:Полярная звезда]] |
|||
[[sah:Хотугу сулус]] |
|||
[[scn:Puddara]] |
|||
[[simple:Polaris (star)]] |
|||
[[sk:Polárka]] |
|||
[[sl:Severnica]] |
|||
[[sv:Polstjärna]] |
|||
[[th:ดาวเหนือ]] |
|||
[[tr:Kutup Yıldızı]] |
[[tr:Kutup Yıldızı]] |
||
| ⚫ | |||
[[tt:Тимерказык]] |
|||
[[uk:Полярна зірка]] |
|||
[[ur:قطبی ستارہ]] |
|||
[[vi:Sao Bắc cực]] |
|||
[[zh:北极星]] |
|||
[[zh-yue:勾陳一]] |
|||
15:33, 2015 ж. қаңтардың 21 кезіндегі нұсқа
Темірқазық — Кіші аю шоқжұлдызындағы 2-ші жұлдыздық шамада көрінетін жарық жұлдыз. Ол дүниенің солтүстік полюсіне жақын орналасқан және солтүстік жарты шардан көрінеді. Темірқазық – үш жұлдыз. Оның ең жарығы айнымалы жұлдыз деп есептеледі. Қазіргі темірқазық Кіші аю α жұлдызы.
Әдетте ауырлық күштің әсерінде бір жұлдыздың өз өсінде айналуы кеңістікте өзгеріс туғызса, оны әдетте өстік прецессия (axial precession) деп атайды. Жершарының айналу өсінің өзгеруіне ілесіп оның Темірқазығы да түрліше болған. Шамамен 4800 жылдың алдында, Темірқазық жұлдызы Айдағар α жұлдызы болған. Ежелгі грекияда Темірқазық Кіші аю β жұлдызы болды. 2100 жыл өткенде қазіргі Кіші аю α мен темірқазық бағытының бұрышы ең кішкене болды (27'38"). Яғни, жер үшін қозғалмайтын полюс жұлдызы есептеледі.
31 ғасырдан кейін Цефей γ жұлдызы жер шарының Темірқазығы болады. 14000 жыл шамасында уақыт өткен соң Лира α жұлдызы жер шарының темірқазығы болады.
Темірқазық жұлдызының маңызы
Темірқазық жұлдызы ғарыштық жетектеуіш (аспан денелерін күзету арқылы бағытты ажырату) жолбелгісі есептеледі. Онымен алыс сапарға шығушылар, теңізшілер жақсы таныс болған. Қазақта "Темірқазықты білсең жолыңнан адаспайсың" деген мәтел бар. "Компас" секілді бағыт айыру құралдары болмаған замандарда солтүстік жарты шардың адамдары түнде көбінесе Темірқазыққа қарап барар бағытын тапқан.
Қазақ әдебиетінде кездесетін Темірқазық тақырыбы
Темірқазықтың навигациялық жұлдыздар санатына жатуы ғана емес, оның қашанда бір тұстан көрінуі көптеген халықтардың мәдениетінде өзіндік маңызды орынға ие болған. Қазақ мифологиясында Темірқазық пен жетіқарашы ертегісі айтылады. Қазақтың жауынгер ақыны Махамбет Өтемісұлы өзінің "Ерлердің ісі бітер ме" деген өлеңінде "Темірқазық жастанбай, қу толағай бастанбай" дейді. Мұндағы Темірқазық жастану, сол жұлдызы самсыған түнде батырлардың далаға түнеуі мағынасын береді. Ондайда адам басы бейне қу толағай секілді қатып қалады дегенді айтса керек.