I Акбар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
А.С.Кизиров (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
А.С.Кизиров (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
||
| 12-жол: | 12-жол: | ||
| Діні = [[Ислам]] |
| Діні = [[Ислам]] |
||
| Туған күні = 14.10.1542 |
| Туған күні = 14.10.1542 |
||
| Туған жері = |
| Туған жері = Омаркот,<br />[[Ұлы Моғолдар патшалығы]] |
||
| Қайтыс болған күні = 17.10.1605 |
| Қайтыс болған күні = 17.10.1605 |
||
| Қайтыс болған жері = [[Агра]],<br />[[Ұлы Моғолдар патшалығы]] |
| Қайтыс болған жері = [[Агра]],<br />[[Ұлы Моғолдар патшалығы]] |
||
| Жерленді = Акбар кесенесі, [[Агра]] |
| Жерленді = Акбар кесенесі, [[Агра]] |
||
| Әкесі = [[Хумаюн]] |
| Әкесі = [[Хумаюн]] |
||
| Анасы = |
| Анасы = Хамидабану бегім |
||
| Жұбайы = Рүкия бегім<br />Салима бегім<br />[[ |
| Жұбайы = Рүкия бегім<br />Салима бегім<br />[[Джодха бегім]] |
||
| Балалары = '''Ұлдары:'''<br />Хасан мырза<br />Құсайын мырза<br />[[Жаһангір]]<br /> |
| Балалары = '''Ұлдары:'''<br />Хасан мырза<br />Құсайын мырза<br />[[Жаһангір]]<br />Мұрат мырза<br />Даниял мырза<br />Хүшрі мырза<br />'''Қыздары:'''<br />Арамбану бегім<br />Шаһрунниса бегім<br />Ханымсұлтан бегім |
||
| Қолтаңбасы = |
| Қолтаңбасы = |
||
}} |
}} |
||
| 25-жол: | 25-жол: | ||
'''I Акбар''' ({{lang-ur|جلال الدین محمد اکبر}}) — [[Ұлы Моғолдар патшалығының падишаһы|Ұлы Моғолдар патшалығының 3-ші падишаһы]], қолбасшы. [[Ұлы Моғолдар патшалығы]]ның негізін қалаушысы [[Бабыр]]дың немересі, [[Хумаюн]]ның үлкен баласы. |
'''I Акбар''' ({{lang-ur|جلال الدین محمد اکبر}}) — [[Ұлы Моғолдар патшалығының падишаһы|Ұлы Моғолдар патшалығының 3-ші падишаһы]], қолбасшы. [[Ұлы Моғолдар патшалығы]]ның негізін қалаушысы [[Бабыр]]дың немересі, [[Хумаюн]]ның үлкен баласы. |
||
Толық атағы: '''әс-Сұлтан |
Толық атағы: '''Ағзам сұлтан әрі Мәртебелі қаған, Әділ имам, Ислам сұлтаны, Мүміндер әмірі, Үндістан билеушісі, Жоғарғы халиф, Әбілфатх Жалалуддин Мұхаммед Акбар, Заман иесі, Жеңімпаз падишаһ, Алланың көлеңкесі, Үнділер мен Моғолдар сұлтанатының шаһиншаһы''' ({{lang-ur|әс-Сұлтан үл-Ағзам уә-л-Хақан үл-Мүкаррам, Имам-и-Әділ, Сұлтан үл-Ислам, Каффатт үл-Анғам, Әмір үл-Мүминин, Мәлік-и-Үндістан, Халифат үл-Мүтғали, Әбілфатх Жалалуддин Мұхаммед Акбар, Сахиб-и-Заман, Падишаһ-и-Ғази, Зиллулла, Шаһиншаһ-и-Сұлтанат-үл-Хиндия-уә-л-Мұғалия}}. |
||
==Өмірбаяны== |
==Өмірбаяны== |
||
| ⚫ | |||
[[Сурет:Akbar.jpg|thumb|left|upright|Акбардың бала кезі]] |
|||
| ⚫ | |||
===Билеген жылдары=== |
===Билеген жылдары=== |
||
| 36-жол: | 34-жол: | ||
Мальваны, Раджпутанды, Гуджаратты, Бенгалияны, Аудты, Бихарды, Синдті, [[Кашмир]]ді жаулап алып, өз тұсында патшалық жерін едәуір ұлғайтты және [[Ұлы Моғолдар әулеті]]нің билігін нығайта түсті. Елде әкімшілік, әлеуметтік және әскери жаңартпаларды жүзеге асырды. I Акбар дүниетанымы кең, рухани бай адам болған. Ол бүкіл болмыстың біртұтас және оның себебі бір екенін жақсы түсініп, сол кездегі үнді жеріндегі түрлі діни көзқарастарды біріктіруге ұмтылды. Сондықтан ол "дін-и илаһи" (Құдай діні) атты жаңа дін енгізді. Бұл [[ислам]]ды, [[индуизм]]ді, [[буддизм]]ді, [[зороастризм]]ді, [[джайнизм]]ді және [[христиандық]]ты біріктіруге ұмтылған талпыныс еді. I Акбар тұсында [[Үндістан]]да сәулет өнерінің тамаша ескерткіштері салынды: Қызыл форт ([[1565 жыл|1565]]-[[1574 жыл|1574]]), Фатехпур Сикри қаласы ([[1569 жыл|1569]]-[[1574 жыл|1574]]), Аймер форты ([[1564 жыл|1564]]-[[1573 жыл|1573]]), Делидегі Сарай қақпасы ([[1560 жыл|1560]]), Лал-Кила ([[1586 жыл|1586]]-[[1618 жыл|1618]]) және т.б. Олардың құрылысында мұсылман сәулет өнері мен үнді дәстүрінің озық үлгілері жарасымды пайдаланылған<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]], 1-том</ref>. |
Мальваны, Раджпутанды, Гуджаратты, Бенгалияны, Аудты, Бихарды, Синдті, [[Кашмир]]ді жаулап алып, өз тұсында патшалық жерін едәуір ұлғайтты және [[Ұлы Моғолдар әулеті]]нің билігін нығайта түсті. Елде әкімшілік, әлеуметтік және әскери жаңартпаларды жүзеге асырды. I Акбар дүниетанымы кең, рухани бай адам болған. Ол бүкіл болмыстың біртұтас және оның себебі бір екенін жақсы түсініп, сол кездегі үнді жеріндегі түрлі діни көзқарастарды біріктіруге ұмтылды. Сондықтан ол "дін-и илаһи" (Құдай діні) атты жаңа дін енгізді. Бұл [[ислам]]ды, [[индуизм]]ді, [[буддизм]]ді, [[зороастризм]]ді, [[джайнизм]]ді және [[христиандық]]ты біріктіруге ұмтылған талпыныс еді. I Акбар тұсында [[Үндістан]]да сәулет өнерінің тамаша ескерткіштері салынды: Қызыл форт ([[1565 жыл|1565]]-[[1574 жыл|1574]]), Фатехпур Сикри қаласы ([[1569 жыл|1569]]-[[1574 жыл|1574]]), Аймер форты ([[1564 жыл|1564]]-[[1573 жыл|1573]]), Делидегі Сарай қақпасы ([[1560 жыл|1560]]), Лал-Кила ([[1586 жыл|1586]]-[[1618 жыл|1618]]) және т.б. Олардың құрылысында мұсылман сәулет өнері мен үнді дәстүрінің озық үлгілері жарасымды пайдаланылған<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]], 1-том</ref>. |
||
I Акбар тұсында [[Ұлы Моғолдар патшалығы]]ның шекарасы кеңейді. Оның құрамына шығыс пен оңтүстікке Бенгалия, Орисса, Гуджарат, Кашмир субалары, Хандеши сұлтандығы мен Ахмеднагар енді. Солтүстікте [[Иран]]нан тартып алынған маңызды сауда орталығы Кандагар қаласын қосып алды. Акбардың алдыңғы билеушілерден ерекшелігі өзіне қызметке үнді шонжарларын тартуы еді. Мұнымен қатар ол үнді саудагерлерімен де жақсы қатынаста болды. Оның тұсында [[индуизм]]ге табынғанды қудалау тоқтатылды, үнді тұрғындары өте ауыр жизия жан басы салығынан босатылды. [[1593 жыл]]ы дін сенімдегі еркіндікке байланысты жарлық шығарылды. Алдын зорлап [[Ислам|мұсылман дініне]] өткізілген үнділердің барлығына дін еркіндігі берілді. Акбар тұсында да салық жүйесі реттелді. Акбардың жарлығы бойынша бүкіл [[Үндістан]]да жерді өлшеудің бірдей түрі енгізілді. Өте үлкен Ұлы Моғолдар патшалығы Акбар тұсында 15 субаға (облысқа) бөлінді. Субаларды падишаһтың наменгерлері (субадарлары) басқарды. Акбар Үндістанның ирригациялық жүйесін кеңейтті. Акбардың барлық саясат мемлекетті орталықтандыруға, падишаһ билігін нығайтуға бағытталды. Бірақ ол феодалдық ортаның салт-дәстүрін, ру-тайпалық қатынастың, Үндістанның әлеуметтік құрылысын ескермей кете алмады. Сондықтан оның құрған басқару жүйесі өзінен алдыңғы мұсылман билеушілерінен мүлде басқа болды деу қиын. Орталық үкімет әскери, қаржы және сот мекемелеріне бөлінді. Акбар тұсында көптеген құрылыстар салынып, елордасы [[Дели]] сол кездегі қалалардың ішіндегі ең гүлденген қалалардың біріне айналды<ref>[http://www.studfiles.ru/preview/5055266/page:23/ Үндістан Ұлы Моғолдар патшалығының тұсында]</ref>. |
|||
==Дереккөздер== |
==Дереккөздер== |
||
11:36, 2017 ж. ақпанның 4 кезіндегі нұсқа
| I Акбар جلال الدین محمد اکبر | |||
| |||
| Лауазымы | |||
|---|---|---|---|
| |||
| 27 қаңтар 1556 — 17 қазан 1605 | |||
| Ізашары | Хумаюн | ||
| Ізбасары | Жаһангір | ||
| Өмірбаяны | |||
| Діні | Ислам | ||
| Дүниеге келуі | 14 қазан 1542 Омаркот, Ұлы Моғолдар патшалығы | ||
| Қайтыс болуы | 17 қазан 1605 (63 жас) Агра, Ұлы Моғолдар патшалығы | ||
| Жерленді | Акбар кесенесі, Агра | ||
| Әкесі | Хумаюн | ||
| Анасы | Хамидабану бегім | ||
| Жұбайы | Рүкия бегім Салима бегім Джодха бегім | ||
| Балалары | Ұлдары: Хасан мырза Құсайын мырза Жаһангір Мұрат мырза Даниял мырза Хүшрі мырза Қыздары: Арамбану бегім Шаһрунниса бегім Ханымсұлтан бегім | ||
өңдеу  |
|||
I Акбар (урду: جلال الدین محمد اکبر) — Ұлы Моғолдар патшалығының 3-ші падишаһы, қолбасшы. Ұлы Моғолдар патшалығының негізін қалаушысы Бабырдың немересі, Хумаюнның үлкен баласы.
Толық атағы: Ағзам сұлтан әрі Мәртебелі қаған, Әділ имам, Ислам сұлтаны, Мүміндер әмірі, Үндістан билеушісі, Жоғарғы халиф, Әбілфатх Жалалуддин Мұхаммед Акбар, Заман иесі, Жеңімпаз падишаһ, Алланың көлеңкесі, Үнділер мен Моғолдар сұлтанатының шаһиншаһы (урду: әс-Сұлтан үл-Ағзам уә-л-Хақан үл-Мүкаррам, Имам-и-Әділ, Сұлтан үл-Ислам, Каффатт үл-Анғам, Әмір үл-Мүминин, Мәлік-и-Үндістан, Халифат үл-Мүтғали, Әбілфатх Жалалуддин Мұхаммед Акбар, Сахиб-и-Заман, Падишаһ-и-Ғази, Зиллулла, Шаһиншаһ-и-Сұлтанат-үл-Хиндия-уә-л-Мұғалия.
Өмірбаяны
I Акбар 1542 жылдың 14 қазанында Омаркот қаласында Ұлы Моғолдар падишаһы Хумаюн мен Хамида Бану бегімнің шаңырағында дүниеге келді.
Билеген жылдары
Мальваны, Раджпутанды, Гуджаратты, Бенгалияны, Аудты, Бихарды, Синдті, Кашмирді жаулап алып, өз тұсында патшалық жерін едәуір ұлғайтты және Ұлы Моғолдар әулетінің билігін нығайта түсті. Елде әкімшілік, әлеуметтік және әскери жаңартпаларды жүзеге асырды. I Акбар дүниетанымы кең, рухани бай адам болған. Ол бүкіл болмыстың біртұтас және оның себебі бір екенін жақсы түсініп, сол кездегі үнді жеріндегі түрлі діни көзқарастарды біріктіруге ұмтылды. Сондықтан ол "дін-и илаһи" (Құдай діні) атты жаңа дін енгізді. Бұл исламды, индуизмді, буддизмді, зороастризмді, джайнизмді және христиандықты біріктіруге ұмтылған талпыныс еді. I Акбар тұсында Үндістанда сәулет өнерінің тамаша ескерткіштері салынды: Қызыл форт (1565-1574), Фатехпур Сикри қаласы (1569-1574), Аймер форты (1564-1573), Делидегі Сарай қақпасы (1560), Лал-Кила (1586-1618) және т.б. Олардың құрылысында мұсылман сәулет өнері мен үнді дәстүрінің озық үлгілері жарасымды пайдаланылған[1].
I Акбар тұсында Ұлы Моғолдар патшалығының шекарасы кеңейді. Оның құрамына шығыс пен оңтүстікке Бенгалия, Орисса, Гуджарат, Кашмир субалары, Хандеши сұлтандығы мен Ахмеднагар енді. Солтүстікте Ираннан тартып алынған маңызды сауда орталығы Кандагар қаласын қосып алды. Акбардың алдыңғы билеушілерден ерекшелігі өзіне қызметке үнді шонжарларын тартуы еді. Мұнымен қатар ол үнді саудагерлерімен де жақсы қатынаста болды. Оның тұсында индуизмге табынғанды қудалау тоқтатылды, үнді тұрғындары өте ауыр жизия жан басы салығынан босатылды. 1593 жылы дін сенімдегі еркіндікке байланысты жарлық шығарылды. Алдын зорлап мұсылман дініне өткізілген үнділердің барлығына дін еркіндігі берілді. Акбар тұсында да салық жүйесі реттелді. Акбардың жарлығы бойынша бүкіл Үндістанда жерді өлшеудің бірдей түрі енгізілді. Өте үлкен Ұлы Моғолдар патшалығы Акбар тұсында 15 субаға (облысқа) бөлінді. Субаларды падишаһтың наменгерлері (субадарлары) басқарды. Акбар Үндістанның ирригациялық жүйесін кеңейтті. Акбардың барлық саясат мемлекетті орталықтандыруға, падишаһ билігін нығайтуға бағытталды. Бірақ ол феодалдық ортаның салт-дәстүрін, ру-тайпалық қатынастың, Үндістанның әлеуметтік құрылысын ескермей кете алмады. Сондықтан оның құрған басқару жүйесі өзінен алдыңғы мұсылман билеушілерінен мүлде басқа болды деу қиын. Орталық үкімет әскери, қаржы және сот мекемелеріне бөлінді. Акбар тұсында көптеген құрылыстар салынып, елордасы Дели сол кездегі қалалардың ішіндегі ең гүлденген қалалардың біріне айналды[2].