Слюдалар

СЛЮДАЛАР — қабатталған құрылымды алюмосиликаттардан тұратын минералдар тобы. Жалпы химиялық формуласы: R1R2–3[AlSі3O10](OH,F)2, мұндағы R1=K, Na; R2–3=Al, Mg, Fe, Lі. Слюдаларға кең тараған изовалентті және гетеровалентті изоморфтық алмасулар тән. Слюдалар оң таңбалы иондардың сипаты бойынша өзіндік слюдаларға (K, Na иондары) және морт С-ға (Ca ионы) және гидрослюдаларға бөлінеді. Өзіндік слюдалар ға құрамы өзгермелі минералдар кіреді. Мыcалы, аннит, флогопит, мусковит, полилитионит, тайниолит, парагонит, т.б. Бұлардан басқа аралық құрамды минералдар: биотит, фенгит, лепидолит, циннвальдит, протолитионит кіреді. Морт слюдаларға жататын минералдар: маргарит, ксантофиллит, битиит. Кейде слюдалар “слюда заңы” бойынша қосақталып немесе эндогендік жағдайларда жаралады. С-дың құрылымында үш қабатты октаэдрлік торлардан (иондар мен кремний-оттекті) түзілген пакеттер болады. Слюдаларға тән ерекшелік — құрамында әр түрлі темп-раға байланысты бөлінетін судың болуы. Моноклиндік сингонияда кристалданады. Жақсы қалыптасқан кристалдары жақтарға және псевдогексагонды кейіпке ие болады. Тақталы, кестелі, қабыршақты агрегаттар түзеді. Құрылымы қабатты болғандықтан слюдалар беріктілік, майысқақтық, серпімділік, т.б. қасиеттері сақталынып қалатын жұқа жапырақшаларға ажырайды. Минералдардың жіктілігі аса жетік, қатт. 2,5, маргаритте 4,5, гидрослюдаларда 2-ге дейін. Тығызд. гидрослюдаларда 2,3 г/см3, мусковит пен лепидолитте 2,8 — 2,9 г/см3, ал флогопит пен биотитте 3,0 — 3,3 г/см3. Түсі хим. құрамына байланысты: мусковит пен флогопит түссіз, жұқа пластинкасы мөлдір; Fe2+, Fe3+, Mn2+, Cr2+ (фуксит), т.б. болуына қарай, қоңыр, қызғылт (күлгіндеу), жасыл болып келеді. Темірлі С-дың түсі қоңыр, қошқыл-жасыл және темір иондарының мөлшеріне қарай қара болуы мүмкін. Темірі аз слюдалар үйкеліске, отқа, хим. заттар әсеріне төзімді. Оларға электроқшаулағыш, мех. иілгіштік, серпімділік, т.б. қасиеттер тән. Слюдалар маңызды тау жыныстарын (магмалық, метаморфтық, метасоматик.) түзуші минералдар болып саналады. Слюдалар дың өндіріс үшін маңыздылары: мусковит, флогопит, вермикулит, глауконит және литий кентастары ретінде литийлі слюдалар Мусковит кен орындары гранитті пегматит, грейзен, слюдалы тақтатастарға, ал флогопит кендері сілтілі және ультранегізді тау жыныстарына ұштастырылған. Парақталған слюдалар оқшаулағыш материал, терезе жасауда, т.б. қолданылады. Слюдалардың қабыршақтарынан, өндіріс қалдықтары мен кеніш ұнтағынан (скрап) слюдонит пен слюдопласт дайындалады. Уатылған, майдаланған слюдаларды рубероид, тұсқағаз, пергамин өндіруде және микалекс даярлауда пайдаланады.

Әдебиеттер

Геологический словарь, т. 2, М., 1978.