Тіл (анатомия)

1.Тіл (язык)

(лат. lingua, грек, glossa) — ауыз қуысының түбінде орналасқан бұлшықетті қимылы жақсы жетілген мүше. Тіл - тіл түбірінен, тіл денесінен, тіл арқасынан тұрады. Тілде екі бүйір беті және үшы болады. Кілегейлі қабығы көпқабатты жалпақ эпителиймен қапталған. Онда механикалық және дәм сезу емізікшелері орналасады. Механикалық емізікшелерге жіпше және конусша, ал дәм сезімі емізікшелеріне саңырауқұлақша, қорғанша және жапырақша емізікшелер жатады. Тіл ауыздағы асты шайнау, жүту жұмыстарын іске асыруға көмектеседі. Сондай-ақ, ол астың дәмін сезеді.

Тіл үзбесі

(уздечка языка); (frenulum lingua, Үлгі:Lat-la — үзбе, lingua — тіл) — тілдің денесі мен үшы- нан тіл түбіне қарай бағытталған кілегейлі қабақ қатпары.

Тіл-жұтқыншақ жүйкесі

(языкоглоточный нерв) (nervus glossopharyngeus, лат. 'nervus' — жүйке, гр. 'glossa' — тіл, pharynx — жұтқыншақ) — мидың аралас IX жүп жүйкесі. Ол сопақша мидан басталып, ми сауытынан жырымдалған тесік арқылы шығады. Құрамында сезімтал, қозғалтқыш және парасимпатикалық талшықтар болады. Оның сезімтал талшықтары тіл түбіріндегі дәм сезу емізікшелерін, жұмсақ тандайды және жұтқыншақты жүйкелендіреді. Қозғалтқыш жүйке талшықтары жұтқыншақтың бұлшықеттерін жүйкелеңдіреді. Парасимпатикалық жүйке талшықтары шықшыт және ұрт сілекей бездерін жүйкелендіреді. 

Тіласты без

(подъязычная железа) (glandula sublin-ауыз қуысына сілекей бөлетін ас корыту безі. Ол ауыз түбіндегі тіласты қатпардын кілекейлі қабығында, тілдің екі бүйірінде орналасады. Тіласты безі алдыңғы көп- өзекті және артқы бір өзекті тіласты сілекей бездеріне бөлінеді. Без өзектері тілдің астындағы тіласты сүйелшесіне ашылады. Тіласты безі паренхималы мүше ретінде: стромадан және паренхимадан тұрады. Без стромасын дәнекер ұлпасы, ал паренхимасын күрделі көпіршікше-түтікше аралас без қүрайды. Бездің секрет бөлетін бөлімінде сірлі, кілегейлі және аралас альвеолалар болады.

2. Тіл

Тіл білімінін негізгі зерттеу объектісі. Тілдеп адамнын пайда болып, өмір сүруімен байланысты туған онын табиғи тілін айтады (жасанды тілдер мен жан-жануарлар тілі оған жатпайды). "Тіл" терминінін өзара байланысты екі мағынасы бар:

1. таңбалар жүйесінің белгілі тобынан тұратын жалпы тіл, бұл мағынасында тіл нақты тілдерге тәң жалпы заңдылықтарды қамтитын біртұтас адамзат тілі деген дерексіз ұғымды білдіреді;
2. белгілі бір әлеуметтік ортада, белгілі уақыт пен кеңістікте таңбалық жүйе ретінде қолданылатын, адамдар сөйлейтін нақты этникалық немесе ұлттық тілдер.

Тіл — адамзат қоғамының белгілі бір кезенінде туып, заңды түрде дамыған семантикалық жүйе. Онын ең басты қызметі ақпарат хабарлардың жасалу, сақталуымен және оларды таратумен байланысты. Тіл адамды коршаған шындык өмір туралы білімді сактаумен бірге, жаңа білімді кабылдайтын, сөйтіп, адамның ойлау процесін жетілдіріп қамтамасыз ететін қоғамдык сипаты бар құбылыс. Тіл адамзат қоғамының негізгі қатысым (коммуникативтік) құралы. Тілдің дыбыстық табиғаты оның заттық көрінісі (материалы) болып табылады.
Нақты тілдін негізгі әлеуметтік түрлері:

Идиолект — тілдің нақты иесі жеке адамнын тілі, говор белгілі шағын аймақтағы адамдар тобына кызмет ететін, күрылымы бірынғай идиолекттердің жиынтығы;

Диалект — говорлардын жиынтығы;

Тіл—диалектілердінжиынтығы. Ұлттық әлеуметтік дамудың бір кезенінде кейбір дамыған тілдер өз дамуының ең жоғарғы түрі — әдеби тіл дәрежесіне не болады, оның басты ерекшелігі — нормалық белгілерінін калыптасып, қолданылу аясының кенейетіндігінде.

Жер бетінде қолданыстағы тірі Тілдер саны 3000-нан 7000-ға дейін жетеді. (Тілдер санындағы мұндай ауытқушылық көптеген тілдердін есепке алынбауына және бірқатар тілдер мен диалектілердін ара жігі толық ашылмауына байланысты).
Адамзат тілінің көптігін кездейсоқ құбылыс деуге болмайды. Тілдін шығуы туралы мәселеден басқа оның үнемі өзгеріп отыру тенденциясы да түсіндіруді қажет етеді. Тіл кұрылымынын барлық саласы үздіксіз өзгеріске түсіп отыруынын нақты себептері әлі толық анықталған жоқ. Оның себептері тілдін өзінің құрылымдық принциптерінде және оны қолданудың функционалдық механизмінде жатқаны күмәнсіз. Көптеген тілдер ғылыми-техникалық революция дәуірінде біртұтас тілдін болуын қажет ететін әлеуметтік талаптарға қарсы әзірше өздерінін дербестігін сақтап, ойдағыдай күресіп келеді.

Пайдаланған әдебиет

Категория:Полость рта Категория:Органы чувств