Көп жылдық өсімдіктер

Көп жылдық өсімдіктер – екі жылдан астам тіршілік ететін өсімдіктер. К. ж. ө. қоңыржай аймақта көбіне шөптесін, ал тропиктік аймақтарда, көбінесе, ағаш, бұта түрінде өседі. Бұлардың сабағында не тамырында қор жиналатын арнайы органдары (тамыр, тамыр сабақ, түйнек, жуашық) болғандықтан ауа райына, жыл маусымына қарай сабағы қурап қалғанмен тіршілік қабілетін сақтап, келесі жылы қайта өседі. Мәңгі жасыл түрлері де бар. Мыс., пальма, лавр, талгүл (олеандр), т.б. К. ж. ө-дің бірнеше ондаған, жүздеген тіпті мыңдаған жыл тіршілік ететін түрлері белгілі. Мыс., Қазақстанда кәдімгі емен 500 – 1000, кейде 2000 жыл, шырша 250 – 300, қарағай, самырсын қарағай 350 – 500 (кейде 600), қайың, көк терек 100 – 150 жыл, ал Солт. Америкада (Калифорнияда) өсетін алып секвойядендрон ағашы 4000 – 6000 жыл тіршілік етеді. Бұта, шала бұталардың да көп жылдықтары аз емес. Мыс., аршаның кейбір түрінің тіршілігі 500, жусан 100, теріскен 250 – 300 жылға жетеді. К. ж. ө. деген ұғымды екі жылдан астам өсіруге болатын әсемдік көп жылдық өсімдіктермен шатастырмау керек.

Көп жылдық шөптер

Көп жылдық шөптер – екі жылдан артық тіршілік ететін мал азықтық шөптесін өсімдіктер. К. ж. ш. табиғи шабындықтар мен жайылымдарда өседі, әрі екпе шөп ретінде де өсіріледі. Қолдан өсіруге бұршақ тұқымдасы (қызыл бас жоңышқа, беде, эспарцет, т.б.) мен астық тұқымдасының (атқонақ, еркекшөп, қылтықсыз арпабас, т.б.) көптеген түрі пайдаланылады. Қазақстанның оңт-нде суармалы және тәлімі жерлерде беде көбірек өсіріледі. Көк гүлді беде, сарыбас беде оңт. облыстарда көбірек, ал будан беде Қостанай, Ақмола, Солт. Қазақстан, Павлодар облыстарында өсіріледі. Жоңышқаның екпе қызыл бас жоңышқа, шалғындық жоңышқа, жатаған ақбас жоңышқа деген 3 түрі Қазақстанда оның ішінде Алматы облысының тау бөктеріндегі аудандарында, Алтай өлкесінде өсіріледі. Еркекшөп – қуаңшылыққа төзімді және топырақ талғамайтын өсімдік. Екпе түрінде тарақша еркекшөп Бат. Қазақстан, Ақтөбе, Қызылорда, Оңт. Қазақстан облыстарында, ал құм еркекшөбі Солт. Қазақстан, Шығ. Қазақстан, Алматы, Жамбыл облыстарының тәлімі жерлерінде егіледі. К. ж. ш. өнімін молайту үшін бұршақ тұқымдас өсімдіктерге фосфор, калий (бір га-ға 1,5 – 2 ц суперфосфат және 1 – 1,5 ц калий тұзы), ал астық тұқымдастарға бұдан басқа азот (1,5 ц аммиак селитрасы) тыңайтқыштары, сондай-ақ органик. тыңайтқыштар (көң, қорда, т.б.) қолданылады. Бірақ тыңайтқыш қолдану топырақ жағдайына, К. ж. ш-ді пайдалану мақсатына байланысты болу қажет. Астық тұқымдас К. ж. ш-ді пішенге масақтанған кезде, бұршақ тұқымдастарды гүлдей бастаған кезде орады. Жайылымда аласа өсетін шөптің биікт. 10 – 12 см-ге, биік өсетін шөп 15 – 17 см-ге жеткенде мал жаяды. К. ж. ш. үшін ауыспалы егісте ең жақсы алғы дақыл – тыңайтылған пар, отамалы және күздік дақылдар аңызы. К. ж. ш. ауыспалы егіс жүйесіне енгізілмесе, онда жыртылған тың жерге егіледі, не шым қалың болса, 1 – 3 жыл бойы бір жылдық дақылдар өсіріп, содан кейін егеді. Қышқыл топырақты жерлерге әк қолданылады. К. ж. ш. егілетін жерді жыртып тегістейді, ал тұқым себер алдында топырақ бетін нығыздап, тұқымды 0,5 – 4 см тереңдікке сіңіреді. К. ж. ш-ді далалық аймақта жай қатарлап не қатар алмастырып егеді, ал тұқымдық учаскелерде кең қатарлы әдіспен егіледі. Тұқымдық К. ж. ш-ді арнайы жабдықталған астық комбайнымен орады. Қ. Жаңабаев, Н. Сүлейменова