Байлама

БАЙЛАМА - аңды арнайы тығырыққа қуалап әкеліп қамап, атып алатын аңшылық құрылғы. Ілкі дәуірлерде байлама салуға жан-жағы қүлама жар болып келетін, аузы тар, одан ары көлемі үлғайып жатқан аран тектес жер таңцалады (қ. Аран). Кіреберісінде аң өтетіндей қысаңы бар, жан-жағы доғалана салынған қамал ерекшелігіне сай байлама аталса керек. Қалыңцығы 4 метрге дейін, биікт.

Қырлыбас байламасы

2-ден 3,5 м-ге дейін, үз. 50 м-ден 1 км-ге дейін болатын байлама қабырғасының сыртында орналасқан биікт. 2-3 метрлік дөңгелек пішінді мүнара тектес құрылғыдағы атқыштарға қоршаудағы аң алақанға салғандай көрініп тұрады. Бұл аңшыға қажетті аңды жынысына, жасына, қоңына байланысты таңдап атып алуға мүмкіндік берді. Жем бойындағы осындай бір қүрылыс Киік байлама деп аталады. Биікт. 3,5 м болатын Қырықкөшек, Қарлыбас Б.-ларының құлан, тарпаң сияқты ірі аңдарды аулауға пайдаланылғаны байқалады. Б.-ны жалпақтақтатастардан да жасаған. Сондай-ақ оған көлемі 20x40x80 см-ге дейін болатын өңделген үлкен тастарды да пайдаланған. Салынуында нақтылық пен көркемдік жағы ескерілгенін мұнараларының дөп-дөңгелек пішінде жасалуынан байқауға болады. Б. негізінен артқы беті оңтүстік-батысқа қаратыла салынған. Ол аңшылардың аңға күнгей жағынан қарауының тиімділігін ескергеннен туған тәжірибе болса керек.

Қырыцкөшек байламалары. Суреттер А.Еділханов жарияланымынан алынды

Көптеген Б.-ларда жергілікті тайпалардың таңбасы салынғанына қарағанда, Б.-лар белгілі бір рудың меншігіндегі иелікке үқсайды. Оғыз-кьіпшақ тайпаларының таңбаларын зерделеу және климатологиялық зерттеулер аталмыш кұрылыстардың IX-XVI ғғ.-да салынғандығын дәлелдейді. Табиғи ортамен үндестікте өмір сүру жүйесін меңгерген көшпелілердің аңцы жылдың белгілі мерзімінде ғана аулау, табындағы аңның жас-жыныс ерекшелігін, ауланатын аң санын ескеру сияқты ғасырлар бойы қалыптасқан мол тәжірибесі Б.-ларды пайдаланудан айқын көрінеді.