Беса (Албания)
Беса (алб. besa) — албандардың ұлттық болмысы мен ұлттық сипатының іргелі ұғымдарының бірі.
Беса лингвомәдени ұғым ретінде[өңдеу | қайнарын өңдеу]
| “ | Кезінде «беса» деп айтқан албан ешбір жағдайда уәдесін бұза алмайды немесе оған адал бола алмайды. | ” |
Мехмед Ферид-паша | ||
Беса сөзі орыс тіліне сөзбе-сөз аударғанда «сенім», «уәде» немесе «құрмет сөзі». Бұл ұғым лат тіліне жақын.[1] Оның жақын туыстығы (бұл ретте сол лат. fides діни сезім мағынасында албан тілінде басқа формаға ие болды - feja). Бесник сын есімі «адал» немесе «шындық» деген мағынаны білдіретін беса сөзінен шыққан. Албандар арасында әйел есімі Беса және еркек есімі Бесник жиі кездеседі.
«Беса» ұғымы отбасы мүшесінің немесе досының алдындағы сөзіне және міндетіне адал болуға негізделген. Ол сондай-ақ қайтыс болған ата-бабалардың өсиетімен немесе оларға берілген уәдемен байланысты жағдайда негізгі ұғым болып табылады.[2]
Жарғылары Шкодра, XV ғасырда италию-венециялық диалектіде жазылған, етістігі bessare пайдаланады (ант беру), бұл Ардиан Клоси және Ардиан Вехбиу, тәжірибенің алғашқы құжатталған ескертуі. XVI ғасырда Гён Бузуку аударған миссалда діни сенімді білдіретін беса сөзі қолданылған: лат. o mulier, magna est fides tua → Alb. o gruo, e madhe äshte besa jote. XIX ғасырдың басында албан-грек сөздігін жасаған кезде Маркос Боцарис албан сөзін беса (грек алфавитінде μπέσα деп жазылған) θρησκεία сөзімен аударып, діни сенімді білдіреді. 1896 жылы фр-мен салыстырғанда «беса» ұғымы туралы мақала жарияланды.[3]
Мәдениетте[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Көптеген албан мақал-мәтелдері «беса» ұғымымен байланысты:
- Besa e shqiptarit nuk shitet pazarit (алб. — «Албанның намысы базарда сатылмайды, сатып алынбайды»)
- Shqiptarët vdesin dhe besen nuk e shkelin (алб. - «Албандар сөзінен шыққанша өлген артық»)
- Besa e shqiptarit si purteka e arit (алб. — «Албанның намысы алтыннан да қымбат»).[1]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ a b Kushova, Alma Besa (ағыл.) (21.07.2004).(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Di Lellio, Anna; Schwanders-Sievers, Stephanie The Legendary Commander: The construction of an Albanian master‐narrative in post‐war Kosovo (ағыл.).(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Gawrych, George. The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913 (англ.). — London: IB Tauris, 2006
Сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- BESA: The Promise (2012): Екінші дүниежүзілік соғыста еврейлерді құтқарған албандар туралы деректі фильм
- Беса: Ар-намыс кодексі, Холокост кезінде еврейлерді құтқарған мұсылман албандар: Яд Вашемнің онлайн көрмесі