Ву Цзяньсюн бетінің кодын көру

{{Тексерілмеген мақала|date=желтоқсан 2020}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ!  -->
{{Тексерілмеген мақала|date=желтоқсан 2020}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ!  -->
{{Тексерілмеген мақала|date=желтоқсан 2020}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ!  -->

{{Ғалым|Есімі=Ву Цзяньсюн|Суреті=Chien-Shiung Wu (1912-1997) in 1958.jpg|Туған күні=31.05.1912|Қайтыс болған күні=16.02.1997|Туған жері=Тайцан, Цзянсу, [[Қытай]]|Қайтыс болған жері=[[Нью-Йорк]]|Азаматтығы=[[Қытай]],<br> [[АҚШ]]|Ғылыми аясы=физика|Жұмыс орны=[[Беркли Калифорния университеті|Берклидегі Калифорния Университеті]],<br> [[Принстон университеті|Принстон Университеті]],<br>  [[Колумбия университеті|Колумбия Университеті]]|Альма-матер=Нанкин Университеті,<br>  [[Беркли Калифорния университеті|Берклидегі Калифорния Университеті]]|Ғылыми жетекші=Эрнест Орландо Лоуренс}}
'''Ву Цзяньсюн''' (мадам Ву атымен де танымал;{{lang-en|Chien-Shiung Wu}}; [[31 мамыр]] [[1912]]<ref>https://www.atomicheritage.org/profile/chien-shiung-wu</ref>, Тайцан — [[16 ақпан]] [[1997]]<ref>[https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/wu-chien-shiung  Encyclopædia Britannica]</ref>, [[Нью-Йорк]]) — Қытайдан шыққан американдық [[физик]]. [[Манхэттен жобасы|Манхэттен жобасына]] қатысқан. Әлсіз өзара әрекеттесулерде кеңістіктік паритетінің бұзылуын эксперименталды түрде дәлелдеді, бұл эксперимент оның есімімен аталды.

[[АҚШ Ұлттық ғылым академиясы|АҚШ Ұлттық Ғылым академиясының]] мүшесі (1958)<ref>[http://www.nasonline.org/member-directory/deceased-members/48916.html  C. S. Wu]</ref>, [[Қытай ғылым академиясы|Қытай Ғылым академиясының]] шетелдік мүшесі (1994)<ref>[http://english.cas.cn/newsroom/archive/news_archive/nu2004/201502/t20150215_136888.shtml Backdrop: CAS Foreign members (1994-2002)]</ref>.

==Биография==
Мадам Вудың ата-бабалары Тайюань қаласы, Шаньси провинциясынан шыққан, бірақ өзі Цзянсу провинциясының Тайцан қаласында дүниеге келген, [[1929]] жылы Ұлттық Орталық университетке түскен, [[1930]]-[[1934]] жылдары [[Нанкин]] орталық университетінің физика факультетінде оқыған, [[1934]]-[[1936]] жылдары университетте ғылыми жұмыспен айналысқан.

[[1936]] жылы АҚШ-қа Тайюаньдық құрбысы, [[химик]] Дун Жофэньмен бірге оқуға кетті. Ву [[Беркли Калифорния университеті|Берклидегі Калифорния университетінде]] оқуын бітіріп, [[1940]] жылы физика бойынша философия докторы дәрежесін алды. Екінші дүниежүзілік соғыстың және Қытайдағы биліктің ауысуы салдарынан Ву АҚШ-та қалып, физик Люк Юаньға тұрмысқа шықты. Сексистік шектеулерге байланысты жұмыста қиындықтар туындағаннан кейін, ол күйеуімен бірге шығыс жағалауға көшіп, [[Принстон университеті|Принстон]] мен [[Колумбия университеті|Колумбия университеттерінде]] сабақ берді. [[1944]] жылы ол [[Манхэттен жобасы|Манхэттен жобасына]] қатысып, [[Уран|уранды]] байытумен айналысты<ref name="marina">[https://elementy.ru/nauchno-populyarnaya_biblioteka/435516/Vu_Tszyansyun Молчанова М. Ву Цзяньсюн : Королева лаборатории : [арх. 10 ноября 2020<nowiki>]</nowiki> / Марина Молчанова // Квантик : журн. — 2020. — № 4.]</ref>.

[[1965]] жылы Ву-дің "Бета-ыдырау" монографиясы жарық көрді.

[[1973]] жылы Қытайға барды. Осы сапар барысында ата-анасының қабірлері қирап, ағасы мен көкесінің мәдени революция кезінде қайтыс болғандығын білді<ref name="marina">[https://elementy.ru/nauchno-populyarnaya_biblioteka/435516/Vu_Tszyansyun Молчанова М. Ву Цзяньсюн : Королева лаборатории : [арх. 10 ноября 2020<nowiki>]</nowiki> / Марина Молчанова // Квантик : журн. — 2020. — № 4.]</ref>.

[[1975]] жылы ол Америкалық физикалық қоғамның президенті болды, Ву — бұл лауазымдағы алғашқы әйел еді<ref name="marina">[https://elementy.ru/nauchno-populyarnaya_biblioteka/435516/Vu_Tszyansyun Молчанова М. Ву Цзяньсюн : Королева лаборатории : [арх. 10 ноября 2020<nowiki>]</nowiki> / Марина Молчанова // Квантик : журн. — 2020. — № 4.]</ref>.

[[1997]] жылы [[Инсульт|инсульттан]] қайтыс болды.

Қытайда әкесінің өзіне арнап құрған мектебінің жанында жерленген, осы мектептің ауласында Ву Цзяньсюннің ескерткіші тұр<ref name="marina">[https://elementy.ru/nauchno-populyarnaya_biblioteka/435516/Vu_Tszyansyun Молчанова М. Ву Цзяньсюн : Королева лаборатории : [арх. 10 ноября 2020<nowiki>]</nowiki> / Марина Молчанова // Квантик : журн. — 2020. — № 4.]</ref>.

==Ғылымға қосқан үлесі==
[[1956]] жылы Ли Чжэндао мен Янг Чжэньнин Вуға кеңістіктік паритетті сақтау заңын қолданбай салынған әлсіз өзара әрекеттесудің жаңа теориясын тексеру үшін эксперимент жүргізуді ұсынды. Қазіргі уақытта "Ву тәжірибесі" деп аталатын бұл тәжірибе 1956 жылы оның басшылығымен жасалды және Паритет Заңы әлсіз өзара әрекеттесуде жұмыс істемейтінін көрсетті. Алдымен ғылыми қауымдастық бұл нәтижені сенімсіздікпен қабылдады, бірақ Ву тәжірибесіне ұқсас және түбегейлі ерекшеленетін эксперименттердің қайталануы оның нәтижелерін растады. Кейінірек Ли және Ян [[Физика саласындағы Нобель сыйлығы|физика бойынша Нобель сыйлығына]] ие болды, ал Ву марапатсыз қалды<ref name="marina">[https://elementy.ru/nauchno-populyarnaya_biblioteka/435516/Vu_Tszyansyun Молчанова М. Ву Цзяньсюн : Королева лаборатории : [арх. 10 ноября 2020<nowiki>]</nowiki> / Марина Молчанова // Квантик : журн. — 2020. — № 4.]</ref>, оны көптеген адамдар сексизмнің көрінісі ретінде қабылдады.

Кейініректе Ву [[Орақтәрізді жасушалы анемия|орақтәрізді жасушалы анемияны]] тудыратын [[Гемоглобин|гемоглобиннің]] молекулалық өзгерістерін зерттеді. 

Ву Цзянсюн көпшілік алдында сөйлеген сөздерінде сексизмге жол берілмейтіндігін және әйелдердің ғылыммен айналысуға тең құқығы жайында: "мен әйелдерді ғылым мен техникада жұмыс істеу үшін Интеллектуалды емес деп санайтын адам бар екеніне күмәнім бар"; "менің ойымша, кішкентай атомдар мен ядролардың, математикалық символдардың немесе ДНҚ молекулаларының айырмашылығы жоқ, олармен айналысатын - ерлер немесе әйелдер"<ref name="marina">[https://elementy.ru/nauchno-populyarnaya_biblioteka/435516/Vu_Tszyansyun Молчанова М. Ву Цзяньсюн : Королева лаборатории : [арх. 10 ноября 2020<nowiki>]</nowiki> / Марина Молчанова // Квантик : журн. — 2020. — № 4.]</ref>.

==Марапаттары мен мойындаулары==

* 1948 — американдық физикалық қоғамның мүшесі болып сайланды
* 1962 — John Price Wetherill Medal
* 1963 — Комсток Премиясы
* 1975 ж. — АҚШ-тың Ұлттық ғылыми медалі, «For her ingenious experiments that led to new and surprising understanding of the decay of the * radioactive nucleus»<ref>[https://nationalmedals.org/laureate/chien-shiung-wu/  Chien-Shiung Wu | National Science and Technology Medals Foundation]</ref><ref>[https://www.nsf.gov/od/nms/recip_details.jsp?recip_id=403  The President's National Medal of Science: Recipient Details | NSF - National Science Foundation]</ref>
* 1975 ж. — Том Боннер премиясы «For her pioneering work in beta decay, and particularly for carrying out beautifully precise experiments, * crucial for unraveling of the nature of the weak interactions»<ref>[https://www.aps.org/programs/honors/prizes/prizerecipient.cfm?last_nm=Wu&first_nm=Chien-Shiung&year=1975  Prize Recipient]</ref><ref>[https://www.aps.org/programs/honors/prizes/bonner.cfm  Tom W. Bonner Prize in Nuclear Physics]</ref>
* 1978 ж. — Физика бойынша Вольф премиясы<ref>[http://wolffund.org.il/?dir=site&page=winners&cs=381 עמוד הבית - קרן וולף] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140911102826/http://www.wolffund.org.il/index.php?dir=site |date=2014-09-11 }}</ref>
* 1986 — Эллис аралының құрмет медалі
* 1990 — Ву құрметіне 2752 Ву Цзяньсюн [[Астероид|астероиды]] аталды.

==Дереккөздер==

[[Санат:31 мамырда туғандар]]
[[Санат:1912 жылы туғандар]]
[[Санат:16 ақпанда қайтыс болғандар]]
[[Санат:1997 жылы қайтыс болғандар]]
[[Санат:Нью-Йоркте қайтыс болғандар]]
[[Санат:Алфавит бойынша тұлғалар]]
[[Санат:Алфавит бойынша ғалымдар]]
[[Санат:АҚШ физиктері]]
[[Санат:Философия докторлары]]
[[Санат:АҚШ Ұлттық ғылым академиясының мүшелері]]
[[Санат:Қытай ғылым академиясының шетелдік мүшелері]]
[[Санат:Инсульттан қайтыс болғандар]]
[[Санат:Принстон университеті түлектері]]
[[Санат:Калифорния университеті түлектері]]