Жаңашылдық (нивация)

Стратегия футуродизайн «Жету, қуаламай» (инновация жаңа брэндтің бастауы)

Жаңашылдық (новация) – бұл шығармашылық ғылыми – зерттеу немесе өндірістік қызметтің өнімі, кез – келген құбылыс, оны пайдалану адам өмірінің нақты өмір сүру сферасында белгілі бір нәтижеге қол жеткізеді. Жаңашылдық – бұл ерекше сипаты болып қоғамға бұрынырақта белгісіз болған өнімдерді тұрақты іздеу мен жасап шығару болып табылатын, шығармашылық қасиеті бар тұлғалар қызметінің қорытындысы. Жаңашылдық болып мыналар табылуы мүмкін: бұйым түрі, техника мен технология, ұйымдастырушылық нысан, тәжірибелік құрал, идея, қызмет түрі, материалды объект, өнертабыс және т.б. Инновация – қандай да бір шешімге қол жеткізетін, адам өмірінің барлық сфераларына енгізілген жаңашылдық.. «Инновация» термині, көптеген зерттеушілердің пікірінше, XV ғасырдың бірінше жартысында ағылшынның «innovation» сөзінен пайда болған, ол сөз «қайта жаңғырту» немесе «бұйымдарды жасаудың жаңа жолы» дегенді білдіреді. Австриялық ғалым Джозеф Шумпетер XX ғасырдың 30 – жылдарында инновациялар түсінігін экономикалық ғылымға енгізді және оны тұтынушылық тауарлардың жаңа түрлерін, жаңа өндірістік және көлік құралдарын, өнеркәсіптегі ұйымдастырудың жаңа нысандарын енгізу және қолдану мақсатында өзгеріс ретінде түсіндірді. Дж.Шумпетер бойынша, инновация – бұл тек қана жаңашылдық емес, ол кәсіпкерлікпен тығыз байланысты өндірістің жаңа функциясы. Инновация – инновациялық қызметтің, инновациялық үрдістің нәтижесі, оның барысында әртүрлі қызметтер жүзеге асырылады, мысалы: ғылыми – техникалық зерттеулер, өндіріс, маркетинг және менеджмент. Оның «пайдалы инновациялық тиімділігін» анықтау пайдалы функциясы арқылы жүзеге асырылады – ол инновацияның жаңашылдықтан, белгілі бір ашудан ерекшелігі. Өнертабыстардың әлеуметтік немесе экономикалық құндылығы болмайды, егерде олар инновацияларға айналмаса. ҚР «Инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы» Заңында инновация деп экономикалық айналыста жүрген жаңа немесе жетілдірілген технологиялық үрдіс немесе жаңа немесе жетілдірілген тауар ретінде жүзеге асырылған интеллектуалды шығармашылық еңбек нәтижесі түсіндіріледі.

Сонымен, экономикалық талдау үшін «инновация» категориясының төрт маңызды аспектісі маңызды:

• инновация – кәсіпкердің инновациялық қызметі арқылы инновациялық өнім түрінде нақты өмірге жүзеге асырылған интеллектуалды еңбек нәтижесі ретінде;
• инновация –бұл нарықтық тепе – теңдікті бұзатын бәсекелік күш;
• инновация пайдалы тиімді қамтамасыз ететін жаңа немесе жетілдірілген өнім немесе үрдіс ретінде;
• инновация экономикалық өсу факторы ретінде.

Инновациялар түсінігі өзінің эволюциялық дамуында әртүрлі нысандар мен мазмұнға ие болды. И.В. Афонин пікірінше, «ғасыр метаморфозасының өкілі» ретінде белгілі ғалым Джон А.Гобсонды айтуға болады. Ол ғалым құнның үш факторына, яғни «жер – еңбек - капитал» категорияларына төртінші «талантты» енгізді және «агрессивті өнеркәсіп сферасы» түсінігін енгізді. Соңғысы түсінік ретінде автор экономика сферасын түсінеді, онда жаңа технологиялар өндіріледі, игеріледі және енгізіледі, және онда капитал пайдасын иелену мүмкін болады.

Кейіннен 1912 ж. Й.Шумпетер – инновациялардың қазіргі концепциясының негізін қалаушы – «Экономикалық даму теориясы» атты өз еңбегінде алғаш рет «новатор» және «жаңашылдық» түсініктерін енгізді. Өз зерттеулерінде ол инновациялылықпен – яғни өндіріс күштерін жаңа ұйымдастыру, шоғырландыруға деген қабілеттерімен сипатталған кәсіпкердің жаңа қасиетін бөліп көрсетті. Бұл қабілет тек қана кәсіпкерлік пайда алуға ғана емес, сонымен қатар өндірістің қолда бар циклдарын жеделдетуге және жалпы экономикалық өсуді жылжытуға мүмкіндік береді. Шумпетер өзінің өзектілігін әлі күнге дейін жоғалтпаған инновациялардың келесідей түрлерін бөліп көрсетті:

• жаңа өнім мен қызметтер;
• ұйымдастырудың жаңа нысандары;
• өндірістің жаңа түрлері;
• қамсыздандырудың жаңа көздері;
• өткізудің жаңа нарықтары.

«Іскерлік белсенділік циклдары» атты өзінің теориясында ғалым гипотезасын шығарды, оған сәйкес экономикалық дамудың қозғаушы күші – яғни құрылымдық өзгерістердің циклдың үрдісінің қозғаушы күші болып кәсіпкердің инновациялық қызметі – тәуекелді бизнес арқылы инновацияларды нарыққа жылжытудың уникалды және сирек кездесетін қабілеті табылады. Сәйкесінше, кәсіпкер экономикалық өсу мен экономиканы бәсекелік қайта құрылымдаудың тұрақты көзі болып табылады. XX ғасырдың 50 – жылдарында американдық ғалым Роберт Солоу экономикалық өсудің жетекші факторы болып ҒТП табылатындығына ерекше назар аударады. Дәл осындай бағалауларды келесідей экономисттер жасады: Джон Кендрик, Эдвард Денисон. Экономикалық өсудегі технологиялық үрдістің ерекше роліне Саймон Кузнец назар аударған. С.Кузнецтің пікірінше, қоғамның қажеттіліктеріне қанағаттандыратын ұлттық өнімнің тұрақты өсіміне технологиялық өсу арқылы қол жеткізіледі. Кейіннен Э.Денисон экономикалық өсудің 23 факторынан тұратын жіктемесін жасап шығарды, оның 4 еңбекке қатысты, 4 – капиталға қатысты, 1 – жерге, қалған 14 ғылыми – техникалық прогрестің үлесін сипаттайды.== Дереккөздер ==

Әмірбекұлы Е. Инновациялық инфрақұрылымды дамытудың экономикалық механимі: Монография. А: 2010