Кеңгір суы
Кеңгір-су қоймасы Болжам Келешекте кеңгір су қоймасы әбден жойылуы мүмкін.Себебі қала тұрғындары Кеңгір су қомасын таза ұсамауда.Көп жерлерінде қоқыстар мен лашықтар.Бірақ Жезқазған қаласының тұрғындары Кеңгір су қоймасын таза ұстап,қоқыстар мен лашықтарды әр жеті сайын тазалап,көп көңіл бөлсе, Кеңгір су қоймасының суы молайып, тазарып,әбден жақсарады.Бұл өзіміздің келешек болашағымыз үшін зор пайдасын тигізеді. Кеңгір өзені Кеңгір – Сарысу өзені алабында, Қарағанды облысының Ұлытау ауданындағы өзен. Арғанаты тауынан (600 – 650 м) бастау алады. Ұзындығы 295 км, су жиналатын алабының ауданы 18400 км². Өзен арнасында Кеңгір бөгені салынған, бөгет тұсындағы су жиналатын алабының аумағы 12500 км². Өзеннің 100-ден аса салалары бар, оның 82-сінің ұзындығы 10 км-ден қысқа. Ең ірі салалары: Сарыкеңгір, Жыланды, Қарағанды өзендері. Кеңгір бөгенінен төменіректе Жезді өзеніне құяды. Көпжылдық орташа су өтімі (Жезқазған қ. тұсында) 6,7 – 7,0 м³/с. Суы Жезқазған өндіріс кешенін сумен қамтамасыз етуге, егін суаруға пайдаланылады. Алабы – мал жайылымы. Кеңгір су қоймасы
Өнеркәсіпті қала Жезқазғанға тіршілік нәрін беріп отырған Кеңгір су қоймасына биыл тағы да мүлдем су құйылмады. Ұлытау аймағынан басталатын Қаракеңгір өзені тасымады, тасымақ тұрмақ жылға қуалаған қарғын су да келмеді. Табиғат — бірде көл, бірде шөл. Өткен жылы да тура осындай жағдай орын алған еді. Қала шаруашылығы мен өндірісін — 100%, ал адамдардың күнделікті тұтынуын 60% көлемінде қамтамасыз етіп отырған су қоймасына екі жыл қатарынан нәр тамбауы оңай тимейтіні анық. Тосын проблемалар тындайтын түрі бар. Қала әкімдігі күнделікті тұтынатын суды үнемдеу жөнінде ескерту жасауда, «Қазақмыс» корпорациясының жылу-электр орталығы, байыту фабрикасы және мыс зауыты сияқты ірі кәсіпорындарына қайталама суды пайдалану кестесіне толықтай көшу туралы қатаң тапсырмалар берілуде.Заманында Үлкен Жезқазған өндірісін ашу, болашақ қаланың қазығын қағу туралы келелі іске де осы өңірдегі су көзінің тапшылығы кедергі келтіріп, қазақтың аймаңдай ұлы, айтулы ғалым Қаныш Имантайұлы Кеңес одағы дөкейлерінің алдында өз ұсынысын дәлелдеп, үлкен бөген салу арқылы қыруар су жинай алатын осы қойманың жобасы дүниеге келген еді. Аумағына 319 млн. текше метр су қорын сыйғыза алатын ауқымды гидроқұрылыс 1952 жылы аяқталып, 1954 жылдың көктемінде оның арнасы тиісті деңгейге дейін толтырылған күн бүгінде тарих шежіресіне айналды. Кеңгір айдыны жарқырай толқынданып, оның жағасына орнаған Үлкен Жезқазған 58 жыл бұрын қала мәртебесін алғаны да ел есінде. Сол уақытта болашақ қаланың өркен жаюын ойша шолып өткен Қанекең көпшілік қауымға: «Бұл су қоймасы қазіргі жағдайға жеткілікті, болашақта Жезқазғанға Ертіс — Қарағанды каналы келеді» деген көрінеді. Сонымен қатар, академик Қ.Сәтбаев халықты ауызсумен түпкілікті қамтамасыз ету үшін гидрогеологтардың назарын маңайдан жерасты суын жан-жақты іздестіре білуге аударды. Одақ мамандарының анықтауымен айқындалған тұщы су көздері де жоқ емес-тін. Солардың бірі қаладан алпыс шақырымдай жердегі Үйтас-Айдос суын пайдалану қолға алынды. Бұл қондырғы кешенінің құрылысы 1966 жылы толықтай аяқталып, қаланы ауызсумен қамтамасыз ету осы Үйтас-Айдостың еншісіне тиген болатын.Алайда, жылына 35 млн. текше метр су бере алатын Үйтас-Айдос көп жылдардан бері қаланың суға деген сұранысының 40-50% ғана өтеп келеді. Сұраныстың қалған бөлігі Кеңгір ашық су қоймасының суын араластырып беру арқылы өтеледі. Бұл сулар гидроцехтың тазарту қондырғысы арқылы өтіп, тиісті стандарт талаптарына сай келтірілген соң беріледі. Бірақ, бүгінгі мәселе мұнда емес. Биылғыдай табиғат тарпаңдық танытып, Кеңгір арнасы кемерінен түсіп кеткен кезеңде болашақ су тапшылығының алдын алу үшін Үйтас-Айдос ұңғымаларын барынша тиімді пайдаланып, одан келетін суды 70-80% дейін көбейтуге болар еді. Бірақ, көп жылдан бері пайдаланып келе жатқан құбырдың ондай көлемде су өткізерлік мүмкіндігі жоқ. Қысым көтерілсе құбыр сетіней бастайды.Осы әңгіме жылда көтеріле берген соң «Қазақмыс» осыдан бірер жыл бұрын құбырдың ең қалжырап тұрған тұстарын аздап болса да мықтап беруді жоспарлап, өткен жылы біраз іс бастаған еді. Бірақ, осы маңызды шаруа аяғына дейін жеткізілмеді. Үйтас-Айдостың енді 13 шақырымдай құбырын айырбастау керек. Әйтпесе ол жоғары қысыммен су бере алмайды. Үкіметтің Жезқазған өнеркәсіпті өңірін дамытуға байланысты кешенді жоспарында қаланы сапалы ауызсумен қамтамасыз ету үшін Қожамсейіт жерасты суын тарту жөніндегі жақсы жоба бар. Әлі екі-үш жылсыз ауызға тимейтін бұл – болашақтың жобасы. Ал, Жезқазғанға су бүгін керек.
Қазірде жылумен-сумен жабдықтау кәсіпорнының мәліметі бойынша Кеңгір қоймасында 180 млн. текше метрдей ғана су қалған көрінеді. Табиғи булану мен барлық шығындарды қосқанда қала жылына 65 млн. текше метр су тұтынады. Мамандардың тұжырымы бойынша қоймадағы су деңгейі 125 млн. текше метрге дейін төмендеген жағдайда одан әрі су алуға болмайтын көрінеді. Табиғаттың қуаңшылығы барған сайын дендеп бара жатқан қазіргі ахуалда Кеңгірге келесі жылы да су келмесе, өндірісті қаланың жағдайы не болады? Осыны бүгіннен бастап ойлап, шұғыл шараларды қолға алу керек. Су мамандары оның жолы — Үйтас-Айдостың құбырын тездетіп жаңарту арқылы жерасты суының үлестік мөлшерін көбейту деп санайды. Бұл үлкен істі «Қазақмыс» қолға алуы үшін облыс әкімдігі тарапынан да ықпал жасалса дұрыс болар еді. Кеңгір бөгені Кеңгір бөгені - Қарағанды облысының Жезқазған өңіріндегі Кеңгір өзені арнасына салынған бөген. 1952 ж. іске қосылған, 1961 – 65 ж. қайта кеңейтіліп салынды. Жағасында Жезқазған қаласы орналасқан. Бөгеннің ұзындығы 27 км, орташа ені 1,0 км шамасында, орташа тереңд. 8,6 м (ең терең жері 25 м). ауданы 37,5 км², суының көл. 319 млн. м3. Бөген, негізінен, Жезқазған өнеркәсіп кешенін ауыз сумен, техникалық сумен қамтамасыз ету үшін салынған, сондай-ақ, қала төңірегіндегі шаруашылықтарды сумен қамтамасыз етеді. Бөген суы тұщы, минералд. 0,4 г/л-ден (көктемгі су тасуы кезінде) 1,7 г/л-ге дейін (қысқы саба кезінде) өзгереді. Деңгейінің жылдық ауытқуы 2,5 – 3,0 м шамасында. Кеңгір бөгеті Кеңгір бөгеті - Қарағанды облысы Ұлытау ауданы Кеңгір өзені бойында, Жезқазған қаласының солтүстік жағына орналасқан тоспа. Қаныш Сәтбаев «Жезқазған» мақаласында Жезқазған құрылысына кірісер кездегі аса маңызды жұмыстардың қатарында «өндіріске керек су және ауыз су жетістіру» («Социалды Қазақстан», 1935, 4-қазан) мәселесін алға тартса, «Үлкен Жезқазған комбинаты» мақаласында («Социалистік Қазақстан», 1938, 9-каңтар) комбинат суды Кеңгір өзенінен алатынын, ол үшін «Кеңгір өзенінен ұзындығы 750 метр, биіктігі 30 метр плотина», яғни бөгет салынуы керектігін, мұның өзі комбинаттың өндірістік жұмысына керекті сумен де, ішуге қажетті сумен де қамтамасыз етеді» - деп жазғанды.
Кеңгір бөгетінің құрылысы 1940 жылы қаңтар айында басталғанымен, 2-дүниежүзілік соғыс жылдары тоқтап қалған. Бөгет салудың құрылыс жұмыстары 1946 жылы қайта басталып, ол 1952 жылы аяқталды. 1954 жылы көктемде оның деңгейі жобаланған мөлшерге (373 м) жетті. Ауданы 37,3 км², ұзындығы 37,0 км, ені 1,6 км, орташа тереңдігі 8,5 м (ең терең жері 21 м), жағасының ұзындығы 76,0 км. Су жиналуының алқабы 12500 км². 1961-65 жылы бөгет жүйесі кеңейтіліп, су көлемі 319 млн3-ке жеткізілді. Жер бөгетінің ұзындығы 600 м жоғары, биіктігі 25 м шамасында. Жағасы ұзынша, кей жері тар табиғи каньон сияқты келеді. Кеңгір бөгеті Кеңгір өзені суының атмосфералық жауын-шашынымен қоректенеді. Кеңгір бөгетінің гидрохимиялық өзгешелігі үлкен минералдылығымен ерекшеленеді. Бөгеттің суы тұщы. Оның суының құрамы натрий тобында, сульфат класына жатады. Судың жоғарғы жағында бұталар өседі. Қазақстан Ғылым Академиясының Зоология институты ғалымдарының бақылауымен бөгетте балық
Қорытынды Бүгінгі біздің жобамыздың міндеті орындалды.Сіздер Кеңгір су қоймасы туралы толық мағлұмат ала алдыңыздар.Қорытындылай біз жалындаған жастар күш салысып осы басты проблеманы жеңеміз деп ойлаймын.Күннен-күнге азайып келе жаткан Кеңгір су қоймасын таза әрі ұқыпты ұсаймыз деп сенемін