Киноринха

Киноринха
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Жануарлар Жамағаты: Kinorhyncha Reinhard, 1881
түрлері
217 түрі белгілі

Киноринха (лат. Kinorhyncha, грек. kіnos – қозғалу және rhynchos – тұмсық) – жұмыр құрттар типінің бір класы. Теңіз түбіндегі құмда тіршілік ететін майда құрт тәрізді жануарлар. Киноринхалардың 2 отрядқа: циклорагидалар (Cyclorhagіda) және гомолорагидаларға (Homolorhagіda) жататын 100-ге жуық түрі белгілі. Киноринхалардың тұрқы 0,2 – 1 мм-дей, денесі қалың кутикуламен қапталып, қозғалу үшін 13 жалған буынға (зонит) бөлінген. Біріншісі – бас буыны, екіншісі – мойын (плакида), қалған 11 зонит – дене буындары. Бұлардың дене буындарын, буылтық құрттардағы сегменттермен шатыстыруға болмайды, себебі, Киноринхалардың сыртқы буындарының ішкі мүшелеріне қатысы жоқ. Денесінің басындағы кутикулалы өсінділер ұзынша тікенек, ал қалғандары майда қылтаншалар сияқты түзілген. Олардың бұлшық еттері көлденең салалы жолақ бөлек-бөлек түйіндерге бөлініп, тұтас тері – бұлшық ет қапшығын жасамайды. Дене қуысы – схизоцель (бірінші реттік дене қуысы). Асқорыту жүйесі түтік түрінде ауыз тесігінен басталып, артқы жағында аналь тесігімен аяқталады. Зәр шығару жүйесі, протонефридиальді, бір жұп – каналдары қысқа, ұштары жұлдызша клеткамен аяқталады. Жүйке жүйесі жұтқыншақ айналасындағы жүйке сақинасынан және құрсақ жүйке тізбегінен тұрады. Денесінің буынына сәйкес, әрбір зонитта ганглиялық клеткалары дамиды. Сезім мүшелерін тұмсығындағы қылшықтары (скалидалар) атқарады. Кейбір түрінің денесінің алдыңғы жағында қарапайым көзшелері болады. Киноринхалар – дара жынысты. Жыныс бездері жұп, жыныс жолдары дененің артқы бөлімінде ашылады. Жұмыртқаларынан дернәсілдер шығып, бірнеше рет түлеп, ересек түрге айналады. Бір жылдай тіршілік етеді. Киноринхалардың шығу тегі толық зерттелмеген. Денесінің құрылысына қарай, жұмыр құрттар типіне жатқызады. Соңғы кезде кейбір ғалымдар Киноринхаларды су түбінде жылжуына (арқа және құрсақ бұлшық еттері жиырылғанда дене қуысындағы сұйық заттың қысымы арқылы тұмсығы теріс айналып алға қарай лақтырылады; тұмсығындағы қылшықтар топыраққа зәкірленіп денесін алға қарай тартып алады) байланысты приапулидтерге жақын деген пікір айтады.