Көкгүл бетінің кодын көру

{{taxobox
|image = Gentiana-verna2.jpg
|image_caption = ''[[Gentiana verna]]''
|regnum = [[Өсімдіктер]]
|divisio = [[Гүлді өсімдіктер]]
|classis = [[Қос жарнақтылар]]
|unranked_ordo = [[Asterids]]
|ordo = [[Gentianales]]
|familia = [[Көкгүл тұқымдасы|Gentianaceae]]
|genus = '''''Gentiana''''' 
|genus authority = [[Carl Linnaeus|L.]]
|subdivision_ranks = түрлері
|subdivision = 400 түрі белгілі
}}
'''Көкгүл''', '''генциана''' ({{lang-la|Gentiana}}) – [[Көкгүл тұқымдасы|көкгүлдер]] тұқымдасына жататын көбіне көпжылдық, кейде бір жылдық шалабұталар немесе шөптесін өсімдіктер туысы. 
Дүние жүзінде кең тараған. Барлық құрлықтың (тек [[Африка]] мен [[Антарктида]]да кездеспейді) қоңыржай және тропиктік аймақтарында 400-ге жуық түрі белгілі. [[Қазақстан]]да 31 түрі бар. [[Ақтөбе]], [[Шығыс Қазақстан]], [[Қостанай]] облыстарында, [[Жетісу]] (Жоңғар), Iле, Күнгей, Теріскей Алатауларында, [[Алтай]]да, [[Тарбағатай]]да өседі. 

== Ботаникалық сипаттамасы ==
Биіктігі 2–12 см, кейде 40–70 см. Жапырағы қарама-қарсы орналасқан, сопақша қандауыр пішіндес. [[Гүл]]і көк, ақшылкөк, кейде сары түсті келеді. [[Гүлшоғыр]]ы – жартылай шатырша. Шілде – тамыз айларында гүлдеп, тамыз – қыркүйекте жеміс береді. Жемісі – қорапша, сопақша келген, қосжақтаулы, көп дәнекті болып біткен. Көкгүлдердің ішінде дәрілік түрлерінің ([[кәдімгі көкгүл]], [[оливье көкгүлі]], т.б.) ерекше мәні бар. Олардың тамырында [[алкалоид]], [[глюкозид]], жапырағында [[аскорбин қышқылы]] бар. Әсем және шірнелі өсімдік. Ал [[жоңғар көкгүлі]] (G. dshungarіca) – өте сирек кездесетін [[эндемик]] түр. Оның жылдан-жылға таралу аймағының азаюына байланысты, қорғауға алынып, Қазақстанныңенгізілген.<ref name="source1">Қазақ тілі терминдер сөздігі I том</ref>

== Синонимдері ==

{||-
|
* {{bt|Calathiana|[[Delarbre]]|}}
* {{bt|Chondrophylla|[[A.Nelson]]|}}
* {{bt|Ciminalis|[[Adans.]]|}}
* {{bt|Dasystephana|[[Adans.]]|}}
* {{bt|Ericala|[[Сэмюэл Фредерик Грей|Gray]], [[orth. var.]]|}}
* {{bt|Eurythalia|[[D.Don]], [[orth. var.]]|}}
* {{bt|Favargera|[[Á.Löve]] & [[D.Löve]]|}}
* {{bt|Gentianodes|[[Á.Löve]] & [[D.Löve]]|}}
|
* {{bt|Holubogentia|[[Á.Löve]] & [[D.Löve]]|}}
* {{bt|Kuepferella|[[M.Laínz]]|}}
* {{bt|Kurramiana|[[Omer]] & [[Qaiser]]|}}
* {{bt|Mehraea|[[Á.Löve]] & [[D.Löve]]|}}
* {{bt|Pneumonanthe|[[Gled.]]|}}
* {{bt|Qaisera|[[Omer]]|}}
* {{bt|Tretorhiza|[[Adans.]]|}}
* {{bt|Ulostoma|[[G.Don]]|}}
|}

== Көкгүлдің негізгі түрлері ==
Көкгүл тегіне 359-дай түр кіреді. Негізгі түрлері:
* [[сары шерменгүл]] (G. lutea) — шөптесін есімдік. Мұның тамыры мен тамырсабағын ұнтақтап немесе кайнатып дәрі жасауға пайдалана-ды, ол адамның асқа тәбетін шап-тырып, оның жақсы сіңуіне мүм-кіндік туғызады;
* [[көкшіл шерменгүл]] (G. pneumonanthe) — шабындыкта, орман шетінде, бұталардың арасында өсетін шөптесін есімдік;
* [[сірге-жапырақ шерменгүл]] (G. сruciata) — шөптесін есімдік<ref>Т. Мұсақұлов, ОРЫСША-ҚАЗАҚША ТҮСІНДІРМЕЛІ БИОЛОГИЯЛЫҚ СӨЗДІК І-том ҚАЗАҚМЕМЛЕКЕТБАСПАСЫ, Алматы — 1959, Редакциясын басқарған: Биология ғылымының докторы профессор Т. Дарқанбаев</ref>.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Көкгүлдер]]
{{stub}}