Лаванда
| Lavender | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Lavender flowers
| ||||||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| түрлері | ||||||||||||||||
|
39 түрі белгілі |
Лаванда (лат. Lavandula) – ерінгүлділер тұқымдасына жататын хош иісті өсімдік. Лаванданың аты шөп болғанымен, заты иісі жұпар аңқыған, күрең-көк түсті кішкене гүл. Хош иісі аңқып тұратындықтан, жұрт оны “Жым-жылас жұпар таратқыш өсімдік” деп атаған.
Мекені
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Лаванданың байырғы мекені – Жерорта теңізінің жағалауы және соның айналасы. Қытайдың Тянь-Шань тауының солтүстігіндегі Іле сияқты өңірлер, Францияның Пловансымен бір ендікте жатқандықтан, әрі ауа райы да, топырағының сипаты да соған ұқсас болғандықтан, Қытай лавандасының өсіп-өнген мекені осы өңір. Іле өзенінің аңғары мамыр, маусым айларында жамырай шешек атқан көктеңбіл гүлге толып кетеді. Самал жел желпіп өткенде, лаванда гүлдерінің көк теңбіл телегейі теңіздей толқып, құлпырып көз тартады .
Тарихы және қасиеттері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Лаванда емшілікте көп пайдаланатындықтан “Жұпар иісті шөп дәрілердің патшайымы” атанған. Ерте заманда, емшілік пен дәрі-дәрмектің тапшы кезінде лаванда “кедейдің шөп дәрісі” деп аталған. Оның иісінің адамды тыныштандырып, көңілдің кірін кетіретін қасиеті бар. Лаванданың иісі пәле-жаладан, ұшықтан сақтайды дейтін де аңыз бар. Жұрт оның бірнеше талын киімдерінің, кітаптарының арасына салып қояды. Лаванда құрт түсірмейді, күйеден сақтайды. Хош иісі де бірнеше жыл кете қоймайды. Лаванда гүлдерінің қауашағынан алынған, лаванданың сығынды майының пайдалану аясы аса кең болғандықтан, жұрт оны “Майлардың төресі” деп атаған. XVIII ғасырдан кейін лаванданың жауһарынан алынған иісті майлар дегдар, жұпарлы болып келетіндіктен “Хош иісті майлардың әулиесі” атанған.
Ертедегі гректер хош иісті бұл өсімдікті, сол заманда-ақ танып-біліп, моншаға жуынғанда иісі бұрқырап тұру үшін пайдаланған. “Лаванда” деген латын сөзінің мағынасының өзі “жуу” дегенді білдіреді. Еуропалықтар лавандадан жасалған иісті қапшықтарды киім ілетін сөрелерге қойып, киімге күл, күйе түсуден сақтануға пайдаланған. Ал, гректер лаванданы жөтелді емдеуге қолданған.
Лаванданың өндірістік шумақтары аса ұзын. Лаванданың хош иістілігі, дәрілік қасиеті, табиғи күлгін түсі, азықтық қасиеті және гүл көркі осы қасиеттерінің барлығы тал бойына жинақталған. Лаванда Еуропа, АҚШ, Жапония қатарлы елдерде өнім ретінде өндіріліп, адамдардың күнделікті тұрмысының әртүрлі салаларына пайдаланылып келеді. Францияның оңтүстігіндегі Плованс пен Жапонияның хоккайдо аймағының Фурано деген өңірлері әлемдегі лаванданың ең жақсы өсетін жерлері. Шинжяң да дүниежүзі бойынша лаванданың өсуіне қолайлы аз санды өңірлердің бірі. 1965 жылы Шинжяң Франциядан лаванданың 3 түрлі тұқымын әкеліп еккен болатын, 40 жылдан бергі бағып-баптаудың арқасында, Шинжяң Қытайдағы ең ірі, әрі бірден-бір лаванда өсіретін базаға айналды. Шинжяң лавандасы қазіргі кезде әлемдегі 8 ірі маңдай алды өнімнің біріне айналып отыр.
Лавандадан денсаулықты сақтайтын өнімдер, иісті материалдар, дәрі-дәрмек жасау салалары бойынша жетілдіру құндылығы аса жоғары. Лаванда гүлінің қауашағынан алынған сығынды майлардың құрамында сірке қышқылды лаванда естері, ароматты комфора спирті, ароматты фитол сияқты заттар, шампо иіс сабын, әтір сияқты күнделікті безену бұйымдарын жасауда кең көлемде пайдаланылады. Хош иісті өнімдер өндірісінің маңызды шикізаты. Лаванданың кептірілген гүлінен жасаған дәрі-дәрмектер адамды тыныштандырады, желді айдайды, несепті жүргізеді, қуат беріп, күшейтеді. Лаванда иммунитеттік жүйені күшейтіп, терінің қалпына келу функциясын жетілдіреді. Күйген, операция жасаған орындарда қалған тыртықтардың жазылуына аса пайдалы.
XX ғасырдың 90 жылдарынан кейін Шинжяңдағы туризм зкономикасының қарқын алуына байланысты, лаванданың 3 түрлі қасиеті ұштасқан аса үлкен құндылығы адамдардың назарын аудара бастады. Лаванданың жас гүлі, сығынды майларының және кептірілген гүлдерінің базарларда қаны жерге тимей кетті. Лаванда сығынды майларының нарықтағы ең төмен бағасы әр кг-на 700 юан болды. Ішкі өлкелердегі көптеген сауда орындары Шинжяңнан лаванданы сатып алып, олардан жоғары сапалы безенетін өнімдерді туристік кәде-сыйлар мен әйелдер тұтынатын өнімдерді өндіреді.
Нарықтағы сұраныстың қажетіне қарай, Шинжяң лавандасының егістік қөлемі де барған сайын кеңейіп келеді. 2005 жылы Шинжяң лауандасының егістік көлемі 21 мың муға жетіп, өнім шамасы 100 т-дан асты. Бұл Қытайдағы лаванданың егістік көлемі мен өнімінің 99 пайызын ұстайды. Лаванда қуаңшылыққа аса төзімді, Шинжяңдағы егістік жерлерді жайылымға ауыстыруға, жел мен құмды тосуға, жаратылыстық ортаны қорғауға аса пайдалы. Шинжяңдағы көптеген диқандар лаванданы байлыққа қол жеткізетін экономикалық дақыл ретінде бағалауда.
Галерея
[өңдеу | қайнарын өңдеу]-
Lavender flower -
Lavender flowers -
Lavandula stoechas -
Lavender farm in Tasmania -
A lavender farm in Hokkaidō. -
Flower of cultivated lavender; Lavandula stoechas or Spanish lavender. -
Hardy and disease resistant; Lavandula Intermedia or Silver Edge lavender. -
Lavender plant.
Сыртқы сілтемелер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Medicinal use Мұрағатталған 22 қарашаның 2008 жылы. from University of Maryland Medical Center
- [1] from countryside.org. Commercial uses for dried lavender at the Countryside Herbal Farm
- Flora of Missouri Native Plants for Landscaping Мұрағатталған 27 мамырдың 2010 жылы.