Марилер бетінің кодын көру

{{Халық
|атауы      = Марилер
|сурет      = 
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 624 мың адам (2003)
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{RUS}}
|саны1      =  547 605 (2010)
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{KAZ}}
|саны2      = 4 416 (2009)
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{UKR}}
|саны3      = 4 130 (2001)
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = {{BLR}}
|саны4      = 416 (2009)
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = {{EST}}
|саны5      = 241 (2011)
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = {{LAT}}
|саны6      = 229 (2021)
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[мари тілі]]
|діні       = Христиан дінінің [[православие]] тармағы
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

'''Марилер''' ([[мари тілі|марише]] ''мари,марий, черемистер'') — [[Ресей Федерациясы]]ның құрамындағы [[Марий Эл|Мари Республикасының]] (Марий Эл) негізгі тұрғындары. [[Татарстан]]да, [[Удмуртия]]да, [[Башқұртстан]]да, [[Свердловск облысы|Свердловск]], [[Пермь облысы|Пермь]] облыстарында тұрады. Жалпы саны 624 мың адам (2003). Оның ішінде 310 мыңы Мари Республикасында тұрады. 

== Тілі ==
Орал тілдік шоғырының [[фин-угор тобы]]ндағы [[мари тілі]]нде сөйлейді. Мордова мен пермь тілдері ортасындағы аралық тіл. Мари тілінің жазуы [[кирилл әліпбиі]]не негзделген. Мари тілінде орыс, татар, чуваш тілдерінен енген сөздер көп. 

== Діні ==
[[Христиандық|Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады.
[[Сурет:Черемисы (марийцы)-2.jpg|нобай|оңға|200px|Марилер]]
== Тарихы ==
Мари этносы б.з. 1-мыңжылдығында [[Еділ|Еділ өзені]] және [[Вятка өзені|Вятка]] өзендері аралығын мекендеген [[фин-угор тайпалары]] негізінде қалыптасқан.
Алғаш рет хазар жазба деректерінде ''цер-мис'' (чермистер) деген атпен кездеседі.<br>
10 — 12 ғ-ларда [[Еділ бұлғарлары]]ның, 13 ғ-дың 1-жартысынан [[Алтын Орда]]ның қол астына қарады.1551 — 52 ж. Ресейге бағынды. 1920 ж. [[РКФСР]] құрамында автономиялы облысқа айналды. 1990 жылдан [[РФ]] құрамындағы [[Марий Эл Республикасы]] атанды.

== Кәсібі ==
Негізгі шаруашылығы - егіншілік, арпа, сұлы, жарма, кендір өсіреді. Мал шаруашылығы нашарлау болды, бірақ үй құстары, жылқылар, сиырлар, қойлар жеке пайдалану үшін өсірілді. Бірақ ешкі мен шошқа арам мал саналды. Қосалқы шаруашылықтары — аңшылық, орман шаруашылығы (орман ағаштарын күту, шабу, т.б.) омарташылық, балық аулау, т.б.<br />
Ерлер қолөнерінің ішінде ағаш ою, зергерлік бұйымдар жасау үшін күміс өңдеу ерекше көзге түсті.<br />
Орыс халқының дәстүрлі үйлеріне ұқсас қоражайлар салып, бау-бақша өсіреді.
<ref name="test">Қазақ Энциклопедиясы, 6 том</ref>

== Мәдениеті ==
[[Сурет:Mari woman costume XIX- beg.XX.Kazan province. Russia.jpg|нобай|оңға|150px|19-20 ғасырдың басындағы мари әйелінің костюмі.]]
Жазбаша жазуының жоқтығынан мари мәдениеті ауызша халық шығармашылығында шоғырланған: аға буыннан балаларға ертегілер, [[әндер]] мен [[аңыз]]дарды үйрету ауызша жеткізілді. Мари мәдениетінде үйлену тойы, жерлеу рәсімдері сияқты көптеген [[салт-дәстүрлер]] сақталған. Рәсімдердің бірі – сүрем ужо – бүкіл бір ауылдан зұлым рухты қуу. Сүрем 6 мамырға қараған түні өтіп, ауылдың шетінде марилар жиналып, от жағып, оның үстінен секіреді - бұл өзін-өзі тазарту рәсімі болып саналады. Одан кейін оның қатысушылары ауылға барып, шу, айғай, қоңырау үнімен барлық үйлерді аралайды. Оларды үй тұрғындары жұмыртқа, нан, картоппен қарсы алады.

Мари мәдениетінде - ''қандыра'' дәстүрлі биі сақталған. Оған әдетте екі жігіт пен бір қыз қатысады. Бірнеше ерлі-зайыптылар бір уақытта билей алатындықтан, бишілердің тұтас тізбегі бір шақырымға дейін жетеді. <br />
Мари костюмдері мата, кендір кенептен немесе үйде иірілген жүн жіптерден жасалған. Мұндай мата түрлі-түсті жіптерден жасалады, содан кейін мари әйелдері костюмдерді кестелейді. Кестеде көне [[ою-өрнек]] қолданылған: құстар, жылқылар, күн белгілері, қошқар мүйіздер, өсімдіктер - бұлардың барлығы құнарлылық пен өмірдің жаңаруының нышаны.

== Қазақстандағы марилер ==
Марилер Қазақстанға негізінен өткен ғасырдың орта шенінен бастап, нарықтық қарым-қатынастарға байланысты көші-қон үрдістеріне орай қоныстанған. Қазақстандағы марилердің саны:
*1970 жылы - 9 089 адам;
*1979 жылы - 10 589 адам;
*1989 жылы - 11 912 адам;
*1999 жылы - 6 495 адам;
*2009 жылы - 4 416 адам.<ref>Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.- Алматы: «Қазақ  энциклопедиясы», 2016. 310-бет ISBN 978-601-7472-88-7</ref>

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{Еуропа халықтары}}
[[Санат: Ресей халықтары]]

 {{stub}}