Ньютон заңдары бетінің кодын көру

'''Ньютонның механика заңдары''' – [[Исаак Ньютон]] тұжырымдаған (1687) [[классикалық механика]]ның негізгі үш заңы. [[Сурет:Newtons laws in latin.jpg|thumb|«Бастамалар» еңбегіндегі Ньютонның механикалық аксиомалары сипатталған беті]]

Ньютонның механика заңдары микроәлем нысандары (атом, молекула, элементар бөлшектер) үшін және жарық жылдамдығына жуық жылдамдықпен қозғалған денелерге қолдануға келмейді.

==[[Ньютонның бірінші заңы]]==
Егер денеге сырттан күш әсер етпесе, онда ол тыныштық күйін немесе бірқалыпты түзу сызықты қозғалыстағы күйін сақтайды.

Біздің дәуірімізге дейінгі 4-ғасырдан бастап, жиырма ғасырға созылған уақыт бойы гректің ұлы ойшылы [[Аристотель]]дің және оның жолын қуушылардың идеясы үстемдік етті. Олардың көзқарасы бойынша дене тұрақты жылдамдықпен қозғалу үшін, оған үнемі басқа дене әрекет ету керек деп есептелінді: дененің табиғи күйі тыныштық деп саналды. Алғаш рет итальян ғалымы [[Галилео Галилей]] (1564-1642) ғасырлар бойы қалыптасқан бұл қағидадан бас тартты. Ол өзінің жүргізген тәжірбиелері негізінде Аристотель мен оның жолын қуушылар ілімінің жалған екендігін дәлелдей білді. Егер денеге басқа денелер әрекет етпесе немесе олардың әрекеті теңгерілген болса, онда дене не тыныштықтағы күйін сақтайды, немесе түзу сызықты және бір қалыпты қозғалысын жалғастырады деген қорытындыға келген болатын. Бұл өздеріне таныс [[инерция]] заңы. Ньютон инерция заңын механика негізіне енгізді, сондықтан бұл заңды [[Ньютонның бірінші заңы]] деп атайды.

Инерция заңы орындалмайтын санақ жүйелері  болады екен. Мұндай санақ жүйелерінде дененің қозғалыс жылдамдығы өзара әрекеттесуден ғана емес, сол жүйенің үдемелі қозғалысынан да туындай алады. Ондай санақ жүйелері инерциялық емес санақ жүйелері деп аталады.

== [[Ньютонның екінші заңы]] ==
Денеде туындайтын үдеу оған әрекет етуші күшке тура пропорционал және ол күшпен бағыттас болады, ал оның массасына кері пропорционал:

<math>a=F/m</math>

Эквивалентті формуласы:

<math>F=ma </math>

Мұндағы <math>m </math> – нүктенің [[масса]]сы, <math>\alpha</math> – [[үдеу]], <math>F</math> – әсер етуші [[күш]].

Қарапайым бақылаулар, егер әр түрлі денелерге бірдей күшпен әрекет жасаса, олардың түрліше үдеу алатының көрсетеді.

Ньютонның механика заңдары [[Галилей|Г. Галилей]], [[Гюйгенс принципі|Х. Гюйгенс]], [[Ньютон|И. Ньютон]] және басқа ғалымдардың бақылаулары мен зерттеулерінің нәтижелерін қорытындалу арқылы тұжырымдалды. Қазіргі көзқарас және терминология бойынша бірінші және екінші заңдардағы денені материалдық нүкте деп, қозғалысты инерциалдық санақ жүйесіне қатысты қозғалыс деп түсіну керек.

==[[Ньютонның үшінші заңы]]==
Әрбір әсерге оған тең, бірақ кері бағытталған қарсы әсер болады, басқаша айтқанда, екі дене бір-біріне шама жағынан тең, бағыты жағынан қарама-қарсы күштермен әсер етеді.

<math>F=- F </math>

==  Дереккөздер==
*Физика және Астрономия 9 - сынып
<references>*</references>

[[Санат:Классикалық механика]]
[[Санат:Физикалық заңдар]]