Нұрпейіс Байғанин бетінің кодын көру

{{Музыкант
 |Есімі                = Нұрпейіс Байғанин
 |Атауы                = 
 |Сурет                = Нурпеис Байганин.jpeg
 |Сурет ені            = 200 px
 |Сурет тақырыбы       = 
 |Фон                  = әнші
 |Туған кездегі есімі = 
 |Толық аты            = 
 |Туған күні         = 20.06.1860
 |Туған жері         = {{туғанжері|Байғанин ауданы|Байғанин ауданында}}, [[Ақтөбе облысы]]
 |Қайтыс болған күні   = 9.4.1945
 |Қайтыс болған жері   = {{қайтысболғанжері|Ақтөбе|Ақтөбеде}}
 |Белсенділік жылдары  = 
 |Мемлекет             = [[Сурет:Flag of Russia.svg|25px]] [[Ресей империясы]]→ <br /> [[Сурет:Flag of the Soviet Union (1936 – 1955).svg|25px]] [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] <br /> {{байрақ|Қазақ КСР}}
 |Мамандықтары         = халық ақыны, жырау
 |Дауыс түрі           = 
 |Аспаптары            = домбыра
 |Жанрлары             = 
 |Лақап аттары         = 
 |Ұжымдары             = 
 |Қызметтес болған     = 
 |Лейблдері            = 
 |Марапаттары          = {{Құрмет Белгісі ордені}}
 |Сайты                = 
}}
'''Нұрпейіс Байғанин''' ([[20 маусым]] [[1860 жыл|1860]], қазіргі [[Байғанин ауданы]], [[Ақтөбе облысы]] — [[9 сәуір]] [[1945 жыл|1945]], [[Ақтөбе]]) — халық ақыны, [[жырау]]. Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері (1939).

== Жас жыршы ==
Кіші Жүздің [[Әлімұлы]], [[Шекті]]нің Шүрен руынан. Әкесі Байғана жоқшылықты көп көрген. Анасы Үміт [[әнші]], домбырашы әрі [[ақын]] болыпты, айтыстарға қатысқан.

Ол ақындық өнерді ең алғаш анасынан үйренген. 16 – 17 жасынан-ақ “бала жыршы” атанады. Кейіннен [[Абыл Тарақұлы|Абыл]], [[Шернияз Жарылғасұлы|Шернияз]], [[Нұрым Шыршығұлұлы|Нұрым]], [[Қашаған Күржіманұлы|Қашаған]], [[Ақтан Керейұлы|Ақтан]], [[Қазақбай]], [[Сабыр Садықұлы|Сабыр]] тәрізді белгілі ақындардан үлгі алып, бірқатарымен айтысқа түседі, батырлық жырларды үйренеді. Байғанин Нұрпейіс негізінен батырлықты, адамгершілік пен адалдықты, әділдік пен ізгілікті дәріптейтін, [[халық]] сүйіп тыңдайтын ''“Құбығұл”, “Төрехан”, “Қобыланды”, “Ер Тарғын”, “Алпамыс”, “Қыз Жібек”, “Айман — Шолпан”'' сияқты жыр, дастандарды жырлаған. Байғанин Нұрпейіс жырлаған [[Қобыланды батыр (жыр)|"Қобыланды батыр"]] жыры — осы жырдың басқа ақын-жыршылар айтқан нұсқаларынан көлемі молы, оқиғасы жағынан мазмұндысы. Байғанин Нұрпейістің ертеректе жырлаған дастан, жыр нұсқалары кезінде жазылып алынбаған.<ref>Қазақстан жазушылары: Анықтамалық/Құрастырушы: Қамшыгер Саят, Жұмашева Қайырниса   - Алматы: «Аң арыс» баспасы, 2009 жыл</ref>

== Еңбегі ==
Эпостық жырларды айтумен қатар, дайын сюжеттерді пайдалана отырып, халықтық, әлеуметтік мәселелерге арналған ''“Ақкенже”, “Нарқыз”'' сияқты өз туындаларын шығарды. ''“Ақкенже”'' дастанында қазақ әйелдерінің тағдыры сол кезеңдегі нақты өмір мәнімен үндес, жан-жақты суреттеледі. '' “Нарқыз”'' — қазақ әйелдерін бостандыққа шақырған, идеясы анық, көркемдігі жоғары шығармаларының бірі. Байғанин Нұрпейістің дастан, эпостық жырларынан басқа да сатиралық өткір, қысқа өлеңдері және “Кектің дауысы”, “Қазақбаймен айтыс” сияқты көлемді шығармалары бар. Байғанин Нұрпейіс шығармашылық жағынан толысып, халық құрметіне бөленген шағында отансүйгіштік, халық тағдыры, тағы басқа тақырыптарды кеңінен жырлады (''“Қазақстан”, “Гүлденген заман”, “Өңімдегі жұмбақ”, “Ғажайып көрмеде”, “Москва”, тағы басқа''). 1938 жылы [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл Жабаевтың]] мерейтойына қатысып,  “Ақын шабыты”, “[[Жамбыл Жабайұлы|Жамбылға]]”, ''“Көрімдік”, “Ғасырдың қарт бұлбұлы”'', тағы басқа жырлар шығарды. Бүкілодақтық [[Ауыл шаруашылығы|ауыл шаруашылық]] көрмесінің ашылу салтанатына, Қазақстан жазушыларының екінші съезіне (1939) қатысты. Ақынның кейіннен ''“Өрістегі өмір”'' (1938), ''“Ақын”'' (1939), тағы басқа дастандары жарияланды. ''“Ер туралы жыр”'' (1942), ''“Жиырма бес”'' (1942) поэмалары [[Кеңес Одағының Батыры|Кеңес Одағының Батырлары]] Нарсұтбай Есболатов пен [[Төлеген Тоқтаров]]тың ерлігіне арналған. Ол батырлық туралы жырларында ауыз әдебиетінің үлгілерін шебер пайдаланып, оны жазба әдебиеттің биігіне көтере білді. Көп жасаған, көп көрген, көп үйреніп, көп жырлаған, қазақ халқының мол сөз қазынасын меңгере, пайдалана білген ақынның шығармалары терең мағыналы, өткір тілді, [[Шешендік өнер|шешендік]] сөздерге, мақал-мәтелге, афоризмге толы. Байғанин Нұрпейістің ''“Ақын шабыты”, “Ақынға”, “Отарба”, ''“Зор майданға шапшаң бар”'', тағы басқа өлеңдері дәстүрлі терме мәнерінде жазылған.

== Жетістіктері ==
[[Ақын]] жыр алыбы [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] сияқты Қазақстанның біраз жерлерін аралап, [[Алматы]], [[Мәскеу]] қалаларында болып, ертеден келе жатқан жыраулық дәстүрді халқына қайта тарту етті. [[1938 жыл|1938 жылдан]] бастап Байғанин Нұрпейіске әдеби хатшы белгіленіп, ақын шығармаларын М. Хакімжанова, Қ. Шаңғытбаев, Е. Ахметов, тағы басқа ақындар ұқыпты түрде дер кезінде қағазға түсіріп отырды. Байғанин Нұрпейіснің өмірі мен шығарм. Е. Ысмайыловтың, О. Нұрмағамбетованың, К. Сейдехановтың зерттеулерінде қарастырылған. [[Ақтөбе облысы]]нда [[Байғанин ауданы]] бар. Ақтөбе және басқа қалалардағы көшелер мен мектептерге ақын аты берілген. Байғанин Нұрпейіс ''“Құрмет белгісі”'' орденімен марапатталған.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, II том;</ref>

==Шығармалары==
* Өрістеген өмір, А., 1939;
* Ақын шабыты, А., 1940;
* Таңдамалы, 1945;
* Шығармалар жинағы, А., 1956;
* Избранные произведения, А.-А., 1946;
* Таңдамалы, А., 1991.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан ақындары]]
[[Санат:Қазақ жыраулары]]
[[Санат:Қазақ КСР-інің еңбек сіңірген өнер қайраткерлері]]