Сайрақ тұқымдасы
| Сайрақ тұқымдасы | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Genera | ||||||||||||
|
Some 20, see text |
Сайрақ тұқымдастар (лат. Terdidae) – 70 туыстан құрылған, 300-ге жуық түрлерді біріктіретін ең үлкен торғай тұқымдас құстарға жататын түқымдастардың бірі.
Сайрақ тұқымдастардың сандуғаш тұқымдасы және шыбыншы тұқымдасына көп ортақтастығы бар, сондықтан кейбір мамандар – жүйелеушілер 3 тұқымдастардың барлығын бір үлкен тұқымдастарға біріктіреді. Бұл дұрыс емес. Сайрақ тұқымдастар басым көпшілігі шағын денелі (200 г шамасында) бунақденелілермен қоректенетін торғай тұқымдас орман құстары. Денесі созыңқылау, қанатының ұзындығы қалыпты, құйрығы ұзынырақ құстар. Дене мөлшері ұқсас басқа торғай тұқымдастардың өкілдеріне, мысалы, сандуғаш немесе шыбыншы тұқымдастарына қарағанда бұлардың аяғы жіңішке және ұзындау екені байқалады. Қауырсын жабыны болбырдан гөрі тығызырақ, реңі алуан түрлі - көптеген түрлерінде қорғаныш реңінен, кейбіреулерінде ашық түске дейін құбылады. Аталығы әдетте аналығына қарағанда ашық реңді болып келеді, ал ұялау кезіндегі жасануы – бойлай созылған алабажақ түс. Көптеген түрлердің аталықтары тек қана бірінші көбеюден соңғы, яғни өмірінің екінші жылында толық жасана алады.
Жұп түзіп ұялайды, кейбір түрлердің жұбы топтасып орын тебуді ұнатады. Олардың ұялары бірінен-бірі алшақ болмайды. Аузы ашық тостағанша тәрізді ұялар ағаштардың және бұталар бұтақтарына кейбір түрлердікі тастардың қалқасы, жастарға, тағы басқа жасырын түрде жерге орналасады. Жұмырқаларында көгілдір түс басым, теңбілдік дәрежесі әр түрлі жасылдау немесе қызыл болып келеді. Жұмыртқа басуға аталыққа қарағанда аналық көбірек қатысады. Балапандарды ата-енелері ұяда-екі аптаға жуық, олар ұшып кеткен соң тағы сонша уақыт қоректендіреді. Көпшілігі бір жазда екі рет балапан өзгізіп үлгереді. Түрлердің көппшілігі жаз соңында, көбею маусымы біткеннен кейін, әсіресе түлеу кезінде жидектермен қоректенуге көшеді.
Қоңыржай ендіктерде сайрақ тұқымдастар-жыл құстары немесе көшпенді құстар, сонымен қатар көшпенді құстар қыстың бір бөлігінде жидектермен қоректенеді. Құстардың бұл түрлері жидекті ағаштар мен бұталардың таралуында үлкен рөл атқарады. Өйткені тұқым құстардың ішек жолымен өткен кезде тіршілігін жоймастан, оның есесіне термохимиялық тазартудан өткендей, тіпті өнгіштігін арттырады. Антарктида және Жаңа Зеландиядан басқа бүкіл жер шарына таралған құстар түрі.
Қазақстанда сайрақ тұқымдастардың 13 туыстан:
- шақшақтар туысы,
- тасшымшықтар туысы,
- бұлбұлдар туысы,
- тоғай бұлбұлдар туысы,
- қызылқұйрықтар туысы,
- сайрақтар туысы,
- алабажақ сайрақтар туысы,
- шұбар сайрақтар туысы,
- ақтамақ бұлбұлдар туысы,
- таңшымшықтар туысы,
- көкқұстар туысы,
- сусайрақтар туысы,
- көкқұйрық сайрақтар туысы тастардан 37 түрі кездеседі.