Сандро Ахметели
 | Бұл мақала әлі тексерістен өтпеді. Тексерілмеген мақалалардағы мәліметтер сенімсіз болуы мүмкін.
|
| Сандро Ахметели груз. სანდრო ახმეტელი | |
 | |
| Туған кездегі есімі |
Александр Ахметелашвили |
|---|---|
| Туған күні | |
| Туған жері |
Кахети провинциясы, Шығыс Грузия |
| Қайтыс болған күні | |
| Қызметі |
Грузин театрының режиссері |
Сандро Ахметели ( груз. სანდრო ახმეტელი; шын есімі: Александр Ахметелашвили, груз. ალექსანდრე ახმეტელაშვილი) (13 сәуір, 1886 – 27 маусым, 1937) — грузин театрының режиссері, оның жаңашыл тұжырымдамалары мен бұқаралық сахналардағы шеберлігі кеңестік және посткеңестік грузин театр дәстүрлерінің эволюциясына қатты әсер етті. Сандро Ахметели грузин театрының барлық режиссерлерінің ішіндегі ең ұлысы болып танылды[1]. Ол 1926-1935 жылдар аралығында Грузияның Тбилиси қаласындағы «Руставели» театрын басқарды және Оны Кеңес Одағындағы ең табысты труппаларының біріне айналдырды. Иосиф Сталиннің Ұлы тазалауы кезінде Сандроға жалған «тыңшылық жасады» деген айыппен тұтқындалып, өлім жазасына кесілді.
Мансабы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Сандро Ахметели пейзаждары мен мәдениеті болашақ режиссердің эстетикалық құндылықтарына қатты әсер еткен Кахети провинциясындағы (шығыс Грузия, сол кездегі Императорлық Ресейдің бір бөлігі) таулы ауылда діни қызметкердің отбасында дүниеге келген. Жазушы Василий Барновидің гимназиясында сабақ берген Ахметели грузин және әлем әдебиеті туралы терең білім алды. Сонымен бірге ол тамаша боксшы болды. Сәтсіз неке оны Санкт-Петербургке кетуге мәжбүр етті, ол Санкт-Петербург университетіне заң факультетіне оқуға түсті (1916 жылға дейін). Алайда Ахметели уақытының көп бөлігін театр сынын жазумен өткізді. 1915 жылы ол грузин театрын театр ретінде сынға алып, «жойылуы керек, жұмсақтау, темпераментті, жалынды, эмоционалды, сыпайы, батыл әрі батыр ету қажет» деп айтылған алғашқы манифестін шығарды[1].
1918 жылы Грузия Ресейден тәуелсіздік алып, жаңа үкімет ұлттық театрды жандандыруға бағытталған бағдарламаны іске қосты. Ахметели жас актерлерді басқару үшін Грузияға оралды. 1922 жылы әйгілі ресейлік грузин театр режиссері Коте Марджанишвили де Грузияға оралды және екеуі Тбилиси Руставели театрын қайта құруға кірісті. Олардың ынтымақтастығы нәтижелі болды, бірақ оңай болған жоқ. Ұстамды және аздап икемді Марджанишвили Ахметелидің автократиялық билігі мен аласапыран мінезін тым қатал деп тауып, 1926 жылы Руставели театрынан кетіп, Ахметелиді труппаның жалғыз бақылаушысы ретінде қалдырды. Ахметели өзінің Дуруджи өнер бірлестігін құрды (өзінің туған жері Кахетиядағы өзеннің атымен) және оның барлық мүшелерінен «өз өмірі мен болашағын бірлестік пен театрдың еркіне беру» туралы арнайы уәдеге қол қоюды талап етті[1].
Жеңісі мен құлауы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ахеметелидің Грузияда жаңадан құрылған Кеңес үкіметімен қарым-қатынасы қиын болды. Оның тәжірибелілігі мен айқындылығы төңкерісшіл және солшыл болғанымен, ол большевиктік ілімдерге ерекше сәйкес келмеді. 1924 жылы антисоветтік көтеріліс кезінде ол аз уақытқа қамауға алынып, құпия полиция қастандық деп санаған бірлестік туралы жауап алынды. 1927 жылы ол Лоуренс Берияның қысымымен Дуруджиді таратуға мәжбүр болды, бірақ Ахеметелидің жоғары жетістіктері оны Мәскеуде қорғады. Оның Бұқаралық қойылымдар мен хореографияны орындау шеберлігі халықаралық деңгейде танылды. Григол Робакидзенің пьесасы бойынша оның «Ламара» көрнекті туындысы 1930 жылғы Мәскеу драмалық Олимпиадасында жүлдеге ие болғаннан кейін, Ахеметели мен оның труппасы Америка Құрама Штаттарына гастрольге шақырылды, бұл Кеңес өкіметін үрейлендірді. Робакидзенің Германияға жанжалды қашуынан кейін Берия сол жылы Ахметелиге шабуыл жасады. Таңғаларлық, бірақ «Ламара» туындысы плакаттарда драматургтің аты болмаса да, кеңестік театр өнерінің жетістіктерінің дәлелі ретінде қойыла берді. Ахметели өзінің соңғы ірі жұмысын 1933 жылы Шиллердің «Ройбер» туындысына қойды, содан кейін Мәскеуге салтанатты тур жасалды[1].
Ахметели ешқашан Берияның бақылауынан кете алмады. «Антисоветтік қызмет» үшін айыпталған және шетелге шығуға тыйым салынған Ахметели 1935 жылы сахнадан біржола шеттетілді. Ол уақытша Мәскеудегі жанкүйерлерінің арасында паналады, бірақ 1937 жылы Тбилисиге қуғындалды, онда ол бірқатар басқа қылмыскерлермен бірге түрмеге жабылды. Олардың қатарында Ұлыбританияның пайдасына тыңшылық жасады және Берия мен Иосиф Сталинді өлтірмек болды деген айып тағылған оның әріптестері болды. Берияның қатысуымен Ахметели мылқау және сал болып қалғанға дейін қатыгез азапталды[1]. Оны мойындауға барынша мәжбүрледі, бірақ ол басқалардың атын атаудан бас тартты және 1937 жылы 27 маусымда өлім жазасына кесілді. Оның театрына шетелдік келушілерге оның зейнетке шыққандығы туралы хабарланды. Сандро Ахметелиді грузин театрының тарихшысы Натель Урушадзе бірінші болып ақтады[2].
Сыртқы сілтемелер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- (Ағылшын тілінде) Mikaberidze, Alexander (2007), Akhmeteli, Sandro. Мұрағатталған 27 қыркүйектің 2007 жылы. Dictionary of Georgian National Biography.
- (Орыс тілінде) Юдина, Екатерина. Ахметели, Александр (Сандро) Васильевич. Энциклопедия Кругосвет.