Сағаттың шықылдағы емес ермек-

«Сағаттың шықылдағы емес ермек»- Абайдың 1896 ж. жазған елеңі. Әрқайсысы 4 тармақты 4 шумақтан тұрады. Абайдың философ. лирика жанрына жататын өлеңі. Өтер өмір, мәңгілік және адам тағдыры жайлы толғаныстарға толы бұл өлеңінде Абай сағатты, оның шықылдағын өмірдің тоқтаусыз, толассыз етіп жатқанын білдіретін, әрдайым біркелкі жылжып отыратын уақыт елшеуіші. Осы сияқты минут, сағат, күн, ай, жыл деп қандай өлшемдердің қай-қайсысымен өлшенсе де уақыт үнемі ілгері жылжи береді, шегінбейді, барған сайын ұзара түседі. Уақыттың үздіксіз зымырап етіп жатуы заманның бірқалыпта тұрмайтынын, өзгеріп отыратынын, еткен өмірдің айналып келмейтінін, еткен шақтың қайта оралмайтынын танытады. Мәңгілік тұрғысынан алғанда бір адамның өмірі - бір минут, қас қағым уақыт қана дерлік. «Бір минут бір кісінің өміріне ұқсас» дейді Абай. Уақыттың, өмірдің үздіксіз етіп жататыны, заманның ауысуы дүние-болмыстың айнымас, мызғымас заңдылығы деген тұжырым жасай отырып, ақын адам баласы өмірдің тұрлауы жоқ деп шарасыздығына бой алдырмауы керек деп түйеді. «Өткен ерім белгісі - осы сыбдыр, Көңідді күнде сыңдыр, әлде тыңдар, Ақыл анық байқаған қылығыңды, Қу шыққансың қағасың босқа бұлдыр...» - деп, түкке тұрғысыз ұсақ қулық, енбес іске уақыт кетірмей, ақылмен ойлап, баянды, көңіл толарлықтай іспен айналысу ләзім екенін аңғартады. Өзінің жасы ұлғайғанын, өмірдің ерін тауысуға жақындап қалғанын ойына алған ақынның кеңілі діншілдік наным, имандылық сезім арқылы жұбаныш, тыныштық тапқандай болады: «Күн жиылып ай болды, он екі жыл, Жыл жиылып, қартайтып қылғаны - бұл, Сүйенген, сенген дәурен жалған болса, Жалғаны жоқ бір тәңірім, кеңшілік қыл...» Бұдан біз «Сағаттың шықылдағы емес ермек» атты елеңінде ақынның филос. ой-толғамы нақтылы сезім әсерлерімен, ұлғайған шағындағы көңіл күйінің бір керіндісімен ұштасып келетінін кереміз. Өлең 11 буынды қара елең үлгісінде жазылған. Алғаш 1909 ж. Санкт-Петербургте жарық керген «Қазақ ақыны Ибраһим Құнанбай ұғылының елеңі» атты жинақта жарияланды. Басылымдарында бірғана текстол. өзгеріс бар. Тек Мүрсейіт қолжазбаларында 2- шумақтың 3-жолы «Махаббат жоқ, тұрлау жоқ, келді, кетті» делінсе, жинақтарда бұл жол «Тыянақ жоқ, тұрлау жоқ, келді, кетті» деп алынған. Туынды ағылшын, араб, азербайжан, қарақалпақ, қырғыз, орыс, езбек, ұйғыр т. б. тілдерге аударылған.

Өлең

Сағаттың шықылдағы емес ермек,

Һәмишә өмір өтпек ол білдірмек.

Бір минут бір кісінің өміріне ұқсас,

Өтті, өлді, тағдыр жоқ қайта келмек.

Сағаттың өзі ұры шықылдаған,

Өмірді білдірмеген, күнде ұрлаған.

Тиянақ жоқ, тұрлау жоқ, келді, кетті,

Қайта айналмас, бұрылмас бұлдыр заман.

Өткен өмір белгісі осы сыбдыр,

Көңілді күнде сындыр, әлде тындыр.

Ақыл анық байқаған қылығыңды,

Қу шыққансып қағасың босқа бұлдыр.

Күн жиылып ай болды, он екі ай жыл,

Жыл жиылып, қартайып қылғаны бұл.

Сүйенген, сенген дәурен жалған болса,

Жалғаны жоқ бір тәңірім, кеңшілік қыл.