У бүркігіш әбжылан
У бүркігіш әбжылан — Африка мен Оңтүстік Азияның саванналары мен орманды алқаптарында өмір сүретін әбжыландар тобы. Бұл әбжыландардың ерекшелігі - олардың қорғану механизмі: 2-3 метр қашықтыққа жауының дәл көзіне бағыттап шаша алады. Олар жауынан қорғану үшін тіпті жауын соқыр ете алады.
Жалпы сипаттамасы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Олар көлемі жағынан ірі және ұзындықтары 3 м дейін жетеді. Олар негізінен әр түрлі улы емес жылан түрлерімен қоректенеді. Және кей–кезде үлкен кесірткелерге де ауыз салады. Әбжыланның уы негізінен – ерекше биологиялық қасиетке ие нәруыздар мен ферменттерден және токсиндік полипептидтерден тұратын күрделі қоспа. Ең токсинді полипептидтер тыныс жолы бұлшықеттері мен қаңқалы сал етуге әкелетін нейтроксин І мен нейтроксин ІІ қослыстары. Көзге түскен у жан төгісіз ауырсыну тудырады. Тіпті көзді уақытша не біржола соқырлыққа әкелуі мүмкін. Ал содан кейін көзге түскен у көз алмасы арқылы қанға түсіп, ағзаға өлім қауіпін тудыруы мүмкін. Әбжылан уын 4-6 рет шаша алды. Шығындалған у қорын қалпына келтіру үшін 1 тәулік қажет
Түрлері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Naja ashei
- Haemachatus haemachatus
- Naja melanoleuc
- Naja nigricollis
- Naja oxiana[1].
Уошберн университетінің (Washburn University; Казанс, АҚШ) биология факультетінің доценті серпентолог (жыландарды зерттейтін маман) Брюс Янг зерттеу жүргізу үшін бірнеше маңызды – қызыл, қоңыр және қара-ала ірі у шашатын кобра өкілдерін ұстап, зерттеу жүргізген. Зерттеудің бірінші бөлімінде Янг жыландардың қасында тұрып басын жан–жаққа қозғап жыландарды ашуландырды. Янг маңдайына жыландар қозғалысын бақылауға арналған компьютерге қосылған арнайы құрылғы тағып алған еді. Эксперименттің екінші бөлімі у шашқан кездегі жыландардың бұлшықет қозғалысын бақылауға арналды. Бақылау нәтижесінде Янг юасын қозғалтқан кезде жыландарда да зерттеушінің екі көзін бағытқа ала отырып, бастарын қозғалта бастаған. Ал серпентолог қозғалысын тоқтатқанда жыландар сол қалпы өз қозғалыстарын жалғастыра берген. Ғалымның түсіндіруі бойынша бұл баскетболистің допты шығырыққа салуға дайындалып тұрғаны тәрізді, әбжыланның өз уын жауының көзіне дәл бағыттап шашуға дайындаоып тұрғаны. Уын шашардан сәл бұрын әбжылан бас пен мойын бұлшық еттерінің көмегімен басын айналдыра отырып, уын шаша бастайды. У спрей тәрізді шашырап бүркіле бастайды. Удың негізгі басым бөлігі әрине жауының бетіне әсіресе екі көзіне бағытталыа шашылады. Зерттеу нәтижелері көрсеткендей әбжылан уын шашқанда бұлшықеттерінің қатты серпінді күшпен жұмыс істейтіндігі соншалық бүркілген уын 2 м жоғары бағыттап, жауының көзіне дәл тигізе алады екен. [2].