Фаустық мәдениет

Фаустық мәдениет — неміс мәдениеттанушысы О. Шпенглер енгізген ұғым. Оның «Еуропаның ақыры» («Закат Европы») атты шығармасында мәдениеттің бірінен кейін бірі келіп отыратын екі түрлі құрылымы жайында сөз болады. Оларды О. Шпенглер апполондық және фаустық деп атайды. Қазіргі заманда өзінің рухани-шығармашылық мүмкіншілігін сарп етіп, өлі өркениеттілік күйіне өтіп бара жатқан батыстық мәдениетті О. Шпенглер фаустық мәдениет деп анықтайды. Өйткені европалық мәдениеттің берілген шекараны мойындамай, қол жеткізген нәтижесіне көңілі толмай, таңсық әлеуметтікті шексіз игеруді мақсат тұтқан рухы Гетенің шығармасындағы жаны тыныштық таппай безілдеген Фаусты еске салады. Сондықтан да О. Шпенглер европалық мәдениеттің рухани рәмізі ретінде Фауст бейнесін алып, оны фаустық мәдениет деп айтады. Фаустық мәдениет түсіну үшін оның апполондық мәдениеттен айырмашылығын анықтау керек. Антикалық «апполондық мәдениеттен» фаустық мәдениет өзінің шексіз шалғайға, түпсіз тұңғиыққа талпынысымен, экспансивтілігімен (жаңа территорияларды жаулау ықыласымен), әлемді қайта құруға құштар шығармашылық рухымен, табиғатқа өктемдік жасауға бейімділігімен ерекшеленеді. Билік және реттілік — фаустық мәдениеттің мақсаты. Білім арқылы әлеуметтікнің сырын ашуға болатын болса, «білім-күш» деп, оны өктемдік ету құралы мақсатында дамыту ісі еуропалықтардың ашқан жаңалығы. Егер гректер үшін, яғни «апполондық мәдениет» үшін сабырлық мұраты бастапқы орында тұрса, фаустық мәдениет үшін міндеттілік, борыштылық алға қойылған ұран — «Сен жасай аласың, яғни сен жасауға тиіссің де». Шексіздікке ұмтылған фаустық мәдениетнің христиандық құдайы да шексіз әрі мәңгі рух, оған шексіз құдірет пен шексіз даналық қасиеті тән.