Чокта (халық) бетінің кодын көру

{{Халық
|атауы      = Чокта
|сурет      = [[Сурет:Choctaw Village by Francois Bernard.jpg|300px]]
|сурет тақырыбы      = Чефункте маңайындағы чокта ауылы
|саны       = 160 000
|аймақ      = 
|аймақ1     = [[Сурет:Flag of Oklahoma.svg|25px]] [[Оклахома]]
|саны1      = 
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = [[Сурет:Flag of Missisippi (2001–2020).svg|25px]] [[Миссисипи (штат)|Миссисипи]]
|саны2      = 
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = 
|саны3      = 
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = 
|саны4      = 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[Чокта тілі|чокта]], [[Ағылшын тілі|ағылшынша]]
|діні       = [[Протестантизм|протестантизм]], дәстүрлі сенім
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}
'''Чокта''', кейде '''чоктау''', '''чоктаулар''' ({{lang-en|Choctaw}}, өзінше атауы ''Chahta'' — бастапқыда оңтүстік-шығыста (қазір [[Миссисипи (штат)|Миссисипи]], [[Алабама]] мен [[Луизиана]] штаттары) өмір сүрген АҚШ-тың байырғы халқы. [[Чокта тілі]] [[Мускоги тілдері|маског тілдер тобына]] жатады.

== Атауы ==
«Чокта» атауының шығу тегі (транслитерация нұсқалары: Chahta, Chactas, Chato, Tchakta, Chocktaw) испанша «chato» (жалпақ) сөзінен шыққан болуы мүмкін, бірақ [[Джон Суонтон]] бұл көсемдерінің біреуінің аты болған деп болжайды.

== Тарихы және қазіргі заман жағдайы ==
[[Сурет:Pushmataha high resolution.jpg|thumb|right|200px|Чокта көсемі және АҚШ генералы [[Пушматаха]]]]
Чокта [[Миссисипи (өзен)|Миссисипи]] өзенінің алқабында болған [[Миссисипи мәдениеті|Миссисипи мәдениетінің]] бөлігі болды. Тарихшы Уолтер Уильямстың айтуынша, Солтүстік Американың алғашқы испандық отарлаушылары чокта ата-бабаларымен кездескен.

XIX ғасырда чокта еуропалық отарлаушылардың көптеген мәдени және технологиялық жетістіктерін қабылдағаны үшін «[[Бес өркениетті тайпалар|Бес өркениетті тайпалардың]]» бірі ретінде саналды.

[[Сурет:ChoctawBelle.jpg|thumb|right|200px|Чокта тайпасынан шыққан бике. <br /> 1850, суретші П. Роумер.]]
Кішігірім чокта топтары [[Алабама]], [[Луизиана]] және [[Техас]] штаттарында өмір сүрсе да, [[Оклахома]] штатындағы чокта ұлты және Миссисипи чокта үндіс тайпасы ресми түрде танылған.

[[Сурет:Louisiana Indians Walking Along a Bayou.jpg|thumb|left|200px|Луизиандық үндістер Байудың бойымен кетіп барады. [[Альфред Буассо]]]]

Америка революциясы кезінде көптеген чокталықтар АҚШ тәуелсіздігін қолдады. АҚШ пен чокта арасында 9 келісім жасалды, олардың соңғы үшеуі чоктаны Миссисипидің шығысындағы жерлерден көшіруге бағытталған. Президент [[Эндрю Джексон]] үндістерді мәжбүрлеп жер аудару ([[Көз жасы жолы]]) саясатын жүргізді (көз жасы деген атпен белгілі), бұған қоса болашақ Оклахома штатына көшірілген чокта тайпасы оның саясатының алғашқы құрбаны болды («өркениетті тайпалардың» қалған төртеуі де чоктаның тағдырын қайталады).

[[1831 жыл|1831 жылы]] Билеп тұрған Қоян Бұлағы келісімі бекітілген кезде, сол чокталықтар жаңадан құрылған Миссисипи штаты жерлерінде қалуға шешім қабылдаған адамдар АҚШ азаматтығын алған алғашқы ірі еуропалық емес топ болды. Чокта сонымен бірге АҚШ Конгресінде өз өкілдігінің болғандығын қалады. Алайда, XX ғасырдың басына дейін миссисипилік чокталарды жергілікті еуропалықтар кемсітіп, штаттан қудалауға ұшырады. Миссисипи үндістеріне қарсы [[Нәсілшілдік|расизм]] негірлерге қарсы расизмнен асып түсті. Үндістердің мәжбүрлеп қоныс аударуға және ассимиляцияға деген көзқарасы чокта көсемі Джордж Харкинстің [[Америка халқына жолдаған қоштасу хаты|Америка халқына жолдаған қоштасу хатында]] көрсетілген.

1847 жылы чокта тайпасы [[Қызыл Крест және Қызыл Жарты Ай халықаралық қозғалысы|Қызыл Крест]] құрылғаннан жиырма жыл бұрын [[Ирландиядағы ашаршылық (1845—1849)|Ирландиядағы Үлкен ашаршылықта]] (1845-1849) көмектесу үшін $710 жинап, ирландықтарға гуманитарлық көмек көрсетті. [[Америкадағы азамат соғысы|Американдық Азаматтық соғыс]] кезінде, чокта, мәжбүрлеп көшіруді ұмытпай, негізінен конфедераттарды қолдады. Азаматтық соғыстан кейін миссисипилік чокта жеке тайпа ретінде өмір сүруді тоқтатты, ал Оклахома чокта, керісінше, оларды автономды құрылым ретінде мойындалу үшін күрес жүргізді.

[[Бірінші дүниежүзілік соғыс]] кезінде [[Радиошы-шифрлаушылар|американдық радио операторлары]] чокта тілін кәдімгі код ретінде қолданды. [[Екінші дүниежүзілік соғыс|Екінші дүниежүзілік соғыстан]] кейін чокта арасында өнеркәсіптік өндіріс, мысалы, кабелдік, дамыды. Қазіргі уақытта чокта Оклахома мен Миссисипи штаттарында ойындық пен қонақ үй бизнесі, электроника саласындағы кәсіпорындарға иелік етеді және [[Чокта тілі|өздерінің тілдері]] мен дәстүрлерін сақтап келеді.

== Әдебиет ==
*Bartram, William. Travels Through…Country of the Chactaws…, Philadelphia: printed by James & Johnson, 1791.
*Bushnell, David I. Smithsonian Institution Bureau of American Ethnology Bulletin 48: The Choctaw of Bayou Lacomb, St. Tammany Parish, Louisiana. Washington, DC: Government Printing Office, 1909.
*Byington, Cyrus. Smithsonian Institution Bureau of American Ethnology Bulletin 46: A Dictionary of the Choctaw Language. Washington, DC: Government Printing Office, 1915.
*Carson, James Taylor. Searching for the Bright Path: The Mississippi Choctaws from Prehistory to Removal. Lincoln: University of Nebraska Press, 1999.
*Clarke, Hewitt. Thunder At Meridian, Lone Star Press, Spring, Texas, 1995.
*Galloway, Patricia (1998). Choctaw Genesis 1500—1700 Lincoln, Nebraska: University of Nebraska Press.
*Haag, Marcia and Henry Willis. Choctaw Language & Culture: Chahta Anumpa. Norman, Okla: University of Oklahoma Press, 2001.
*Jimmie, Randy and Jimmie, Leonard. NANIH WAIYA Magazine, 1974, Vol I, Number 3.
Lincecum, Gideon. Pushmataha: A Choctaw Leader and His People. Tuscaloosa: University of Alabama Press, 2004.
*Mould, Tom. Choctaw Tales. Jackson, Miss: University Press of Mississippi, 2004.
*O’Brien, Greg. Choctaws in a Revolutionary Age, 1750—1830. Lincoln: University of Nebraska Press, 2002.
*O’Brien, Greg. «Mushulatubbee and Choctaw Removal: Chiefs Confront a Changing World.» 2001.
*O’Brien, Greg. «Pushmataha: Choctaw Warrior, Diplomat, and Chief.» 2001.
*Pesantubbee, Michelene E. Choctaw Women in a Chaotic World: The Clash of Cultures in the Colonial Southeast. Albuquerque, NM: University of New Mexico, 2005.
*Tingle, Tim. Walking the Choctaw Road. El Paso, Tex: Cinco Puntos Press, 2003.

== Cілтеме ==
*[http://www.choctawnation.com/ Choctaw Nation of Oklahoma (official site)]
*[http://www.jenachoctaw.org/ Jena Band of Choctaw Indians (official site)]
*[https://web.archive.org/web/20060208070543/http://college.hmco.com/history/readerscomp/naind/html/na_007300_choctaw.htm Choctaw» entry at Encyclopedia of North American Indians]
*[https://web.archive.org/web/20050305161915/http://www.choctawindianfair.com/ Choctaw Indian Fair]
*[https://www.everyculture.com/multi/Bu-Dr/Choctaws.html Choctaws by Dr. D.L. Birchfield]
*[https://web.archive.org/web/20120624234853/http://www.comanchestyle.ru/choctaw/ Choctaw tribe of Indians]

[[Санат:Үндістер]]
[[Санат:Солтүстік Америка үндістері]]
[[Санат:Оклахома үндістері]]
[[Санат:АҚШ этникалық топтары]]