Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы бетінің кодын көру

{{КСРО республикалары
|name        = Қазақ КСР
|flag        = Flag of the Kazakh Soviet Socialist Republic (1953–1991); Flag of Kazakhstan (1991–1992).svg
|arms        = Emblem_of_Kazakh_SSR.svg
|республика туына сілтеме        =
|республика елтаңбасына сілтеме  =
|motto       = Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!
|map         = Soviet Union - Kazakh SSR.svg
|capital     = [[Алматы]]
|established = [[5 желтоқсан]] [[1936 жыл|1936]]
|from        = [[5 желтоқсан]] [[1936 жыл|1936]]
|to          = [[16 желтоқсан]] [[1991 жыл|1991]]
|area        = 2&nbsp;717,3 мың км²<br />КСРО бойынша 2-ші
|population  = 16&nbsp;711 мың адам<br />КСРО бойынша 4-ші
|density     = 6,1 адам/км²<br />КСРО бойынша 15-ші
|anthem      = [[Қазақ КСР әнұраны]]
|rus-name={{lang-ru|Казахская Советская Социалистическая Республика}}|language=[[Қазақ тілі|қазақша]] және [[Орыс тілі|орысша]]|pop=16,711,900|year_end=1991|year_start=1936|area-rank=2-ші|ussr-start=[[1936]] [[5 желтоқсан]],|ussr-end=[[1991]] [[16 желтоқсан]]|full-name={{lang-kk|Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы}}|pop-rank=4-ші|p1=Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|flag_p1=Kazak 1920.jpg|s1=Қазақстан|flag_s1=Flag of Kazakhstan.svg}}

{{Қазақстан тарихы}}
'''Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы''' — бұрынғы [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] құрамында болған одақтас республикалардың бірі; ол [[1920 жыл|1920 ж.]] [[26 тамыз]]да құрылды және алғашқы кезде [[Қырғыз Автономиялы Социалистік Кеңес Республикасы (1920—1925)|Қырғыз АКСР]]-і деп аталып, [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] құрамына кірді, [[1936 жыл|1936 ж.]] [[5 желтоқсан]]да одақтас республикаға айналды. [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]-ның Азиялық бөлігінің оңтүстік-батысында орналасты, солтүстігінде РКФСР-мен, оңтүстігінде Түрікмен КСР-мен, [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР]]-мен және [[Қырғыз Кеңестік Социалистік Республикасы|Қырғыз КСР]]-мен, шығысында [[Қытай Халық Республикасы|Қытай]]мен шектесті, батысында [[Каспий теңізі]]. Қазақ КСР-ы — жер көлемі жағынан РКФСР-ден кейінгі екінші, халқының саны жағынан РКФСР мен [[Украина]]дан кейінгі үшінші одақтас республика болды. Жері 2724,9 мың км². Астанасы — [[Алматы|Алматы қаласы]]. Әкімшілік жағынан 19 облысқа, 210 ауданға бөлінді, 82 қаласы болды.

== Мемлекеттік құрылысы == 
'''Қазақ КСР''' — жұмысшылар мен шаруалардың социалистік мемлекеті, КСРО құрамына кіретін одақтас кеңестік социалистік республика. [[Конституция]]сы Қазақ КСР Кеңестерінің Төтенше 10-съезінде [[1937 жыл|1937 ж.]] [[26 наурыз]]да бекітілген. Мемлекет өкіметтің Жоғары органы — бір палаталы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі, оны халық 27 мың тұрғыннан бір депутат есебімен 4 жылға [[Сайлау|сайланатын]]. [[КСРО Жоғарғы Кеңесі|Жоғарғы Кеңес]]тің сессиялары аралығындағы мемлекет өкіметтің жоғары органы — Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумы болып тағайындалған. Жоғарғы Кеңес Республика үкіметін — Қазақ КСР Министрлік Кеңесін құрды, Қазақ КСР заңдарын қабылдады. [[Облыс]]тар мен [[аудан]]дарда, [[қала]]ларда, [[ауыл]]дарда еңбекшілер [[депутат]]тарының тиісті Кеңестері өкіметтің жергілікті органдары болып табылатын. Оларды халық 2 жылға сайлайтын. КСРО Жоғарғы Кеңесінің Ұлттар Кеңесіне Қазақ КСР-ы 32 депутат жіберген. Жоғары сот органы — Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі 5 жылға сайлайтын Жоғарғы [[сот]]. Оның құрамында 2 сот коллегиясы (азаматтық және қылмыстық істер бойынша) және [[Пленум]] бар. Сонымен қатар Жоғарғы Соттың Президиумы құралды. Қазақ КСР прокурорын КСРО Бас прокуроры 5 жылға тағайындалатын болған.
=== Ел басшылары ===
Коммунистік партияның қырғыз өлкелік комитетінің хатшылары:

{|class="wikitable"
|30 Сәу. 1919 — Там. 1920 || [[Станислав Станиславович Пестковский]] || (1882 — 1937)
|-
|Там. 1920 — Қаңт. 1921 || [[Иван Алексеевич Акулов]] || (1888 — 1937)
|-
|Қаңт. 1921 — Шіл. 1921 || [[Мұхаммед-Хафий Мырзағалиев]] || (1887 — 1941)
|-
|Шіл. 1921 — 1921 || [[Мария Михайловна Костеловская]] || (1878 — 1964)
|-
|1921 — Қырк. 1924 || [[Георгий Алексеевич Коростельев]] || (1885 — 1932)
|-
|1924 — 19 Ақп. 1925 || [[Виктор Иванович Нанеишвили]] || (1878 — 1940)
|}

== Халқы ==
Қазақ КСР-ның жергілікті халқы — [[қазақтар]] ([[1970 жыл]]ғы [[Халық санағы|санақ]] бойынша, 4234 мың) болған. Республикада басқа халықтар да тұрған: [[орыстар]] (5522 мың), [[украиндар]] (933 мың, олар негізінен солтүстік облыстардағы игерілген тың және тыңайған жерлерде, сондай-ақ қалаларда тұрған), [[татарлар]] (288 мың), [[өзбектер]] (216 мың), [[белорустар]] (198 мың), [[ұйғырлар]] (121 мың, [[Іле өзені]] жоғарғы ағысының бойын мекендеген), [[корейлер]] (82 мың, көбінесе [[Алматы облысы]] және [[Қызылорда облысы|Қызылорда облыс]]тарында), [[дүнгендер]] (17 мың) т. б. халықтар. [[1913 жыл]]ғымен салыстырғанда, Қазақ КСР халқы [[1974 жыл]]ға дейін 2,5 есе өскен.

Республика халқы [[Халықтың табиғи өсімі|табиғи өсім]] және [[өнеркәсіп]]тің қызу қарқынмен өркендеуіне, сондай-ақ тың және тыңайған жерлердің игерілуіне байланысты басқа республикалардан көшіп келген халық есебінен өскен. Халқының табиғи өсімі жағынан ([[1972 жыл]] әр мың адамға шаққанда 17,2 адамға өсті) Қазақ КСР басқа одақтас республикалардың көбінің алдында келді (КСРО-да орта есеппен 9,6 адам).

Республика бойынша халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 5,1 адамнан келген. Алайда халықтың орналасуы бірқалыпты емес болған. Қазақ КСР-ның оңтүстігіндегі тау бөктерлерінде, суармалы [[егіншілік]] дамыған шұраттардағы кей жерде [[Халықтың тығыздығы|халықтың тығыздығы]] 1 км-ге 100 адамнан асқан; сондай-ақ солтүстігінде де біршама жоғары деуге болған: қара топырақты орманды дала және дала өңірінде 1 км²-те 20 адамнан келген. Өнеркәсіп күшті дамыған қалалар мен аудандарда да халық едәуір тығыз орналасқан болатын. Ал Қазақ КСР-ның батыс, орталық; оңтүстік бөліктеріндегі орасан зор көлемді [[шөл]] және [[шөлейт]] жерлерде, бұған керісінше, халық сирек қоныстанған; бұл өңірлерде халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 1,4-1,8 адамнан аспаған.

1972 ж. республиканың тұрғындарында 4971 мың адам (1940 жылдан 5,4 есе көп), оның ішінде өнеркәсіпте 1095 мың, [[құрылыс]]та 568 мың, [[ауыл шаруашылығы]]нда 1002 мың, транспорт пен байланыста 588 мың адам жұмыс істеді. Шаруашылықтың барлық саласындағы жұмысшылар мен қызметкерлердің 48%-і әйелдер болды. Кеңес өкіметі тұсында, социал қоғам құрылысының барысында, қала мен ауыл халқының ара қатынасы өзгерді. Қазақ КСР -да жаңадан 200-ден астам қала және қ. т. поселке пайда болды. [[Қазан революциясы]]на дейін 50 мыңнан артық халқы бар бірде-бір қала болмаған еді, 1974 ж. мұндай қалалардың саны 27-ге жетті, 100 мыңнан артық халқы бар 16 қала болды, оның ішінде 2 қаланың халқы 500 мыңнан асты (Алматы 813 мың. Қарағанды 559 мың). Орталық Қазақ КСР -да Қарағанды, [[Теміртау]] (192 мың), [[Балқаш]] (80 мың), [[Жезқазған]] (74 мың), Маңғыстауда — Шевненко (89 мың), Солтүстік Қазақ КСР-да —[[Рудный]] (105 мың), [[Ермак]], [[Арқалық]], [[Екібастұз]], Оңтүстік Қазақ КСР-да — Қаратау, [[Кентау]], Текелі секілді ірі индустрия орталықтары құрылды. Ескі қалалардың халқы да өсті: Алматыда 1926 ж. 45,4 мың халық тұрса, 1974 ж, 813 мың болған, [[Шымкент]]те 284 мың, [[Семей]]де 265 мың, [[Өскемен]]де 252 мың, [[Павлодар]]да 228 мың, [[Тараз]]да 228 мың, [[Ақтөбе]]де 170 мың.

== Қазақ ССР-інің экономикалық жүйесі ==
Қазақ ССР-інің экономикалық системасының негізін өндіріс құрал-жабдықтарына мемлекеттік және колхоздық-кооперативтік меншік формасындағы социалистік меншік құраған. Сондай-ақ кәсіподақ және өзге қоғамдық ұйымдарының уставтық міндеттерін жүзеге асыруға қажетті мүлік де социалистік меншік болып табылған. Қазақ ССР азаматтарының өзіндік меншігінің негізін еңбекпен тапқан табыстары құраған. Азаматтардың жеке меншігін және оған мұрагер болуын мемлекет қорған отырған.

Колхоздардың және басқа кооперативтік ұйымдардың, олардың бірлестіктерінің уставтық міндеттерін жүзеге асыру үшін қажетті өндіріс құрал-жабдықтары, өзге де мүлкі сол ұйымның меншігі болып табылған. Колхоздардың алып отырған жері олардың тегін және мерзімсіз пайдалануына бектіліп берілген.

{{Кеңестік республикалар}}
[[Санат:Қазақ КСР]]