Үйректұмсық динозаврлар
Үйректұмсық Динозаврлар, гадрозаврлар (Gadrosaurіdae) — орнитопод отряд тармағына жататын динозаврлардың бір тұқымдасы. Қазба қалдықтары Солтүстік Америка мен Азияда, аздап Еуропа мен Оңтүстік Америкада жоғары бор кезеңі шөгінділерінен табылған. 25 туысы, 40-қа жуық түрі анықталған. Үйректұмсық Динозаврлардың негізгі өкілі — зауролофтар. Орнитоподтар жалпы денелерінің ұлғаюына, екі аяғымен жүруіне және тістерінің су өсімдіктерімен қоректенуіне бейімделу бағытында дамыған. Соның нәтижесінде алып Үйректұмсық Динозаврлардың биіктігі 10 — 12 м болған. Мойын омыртқаларының саны 15, арқасында 20, сегізкөзде 8, құйрық омыртқалары 90-нан астам болған. Денесінің ірі болуы жауларынан қорғауға мүмкіндік берген. Гадрозаврлар теңіз, көлдің саяз жағалауларында, батпақты жерлерде тіршілік еткен. Басының алдыңғы жағы үйрек тұмсығы тәрізді, аты осыған байланысты аталған. Үйректұмсық Динозаврлар судан тұмсығымен сүзіп алған ұсақ организмдермен, судағы және құрлықтағы шөптесін өсімдіктермен қоректенген. Тістері көп қабатты, бір-біріне өте жақын орналасқан, жалпы саны мыңнан артық болған. Тұмсықтарын көбінесе суда ұстағандықтан, олардың танауы артқа қарай көз аясына жақын орналасқан. Алдыңғы аяқтары 4 саусақты, 2- және 3-саусақтарында тұяқтары болған, оларды қоректенген кезде тіреніш, жүзген кезде ескек ретінде қолданған. Негізгі жүзу қызметін ұзын құйрықтары атқарған. Артқы аяқтарында 1- және 5-бақайлары жоқ, қалғандарында тұяқтары бар. Қазақстанда Үйректұмсық Динозаврлар Қызылорда облысында, әсіресе, Арал теңізінің солтүстігінде, Оңтүстік Қазақстан, Қостанай және Алматы облыстарының бор кезеңінің тұнба қабаттарынан табылған.
Сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том