Бета-спектометр

Бета-спектометр — бета-ыдырау кезінде ұшып шыққан электрондар мен позитрондардың, сондай-ақ, гамма, рентгендік, т.б. сәулелердің заттармен әсерлесуі кезінде пайда болатын конверсиялық электрондар мен позитрондардың энергетикалық үлестірілуін (спектрін) өлшеуге арналған құрал. Оның негізгі сипаттамалары — ажыратқыштық шамасы және жарық күші. Бета-спектометрдің ажыратқыштық шамасы бета-спектометрде тіркеуге мүмкін болатын электрондар энергияларындағы ең аз айырмашылықты көрсетеді. Ал бета-спектометрдің жарық күші детекторға түскен электрондар санының электрондар көзінен шыққан сондай энергиясы бар толық электрондар санына қатынасына тең. Бета-спектометрдің екі түрі бар.

• Біріншісі — электрондардың энергиясын олардың затқа әсері бойынша өлшейді. Оған иондау камерасы, сцинтилляциялық есептеуіш және шала өткізгішті детектор жатады. Олардың жұмыс әрекеті затқа түскен электрондар энергиясын электр импульсіне айналдыруға негізделген.
• Бета-спектометрдің екінші түрі әр түрлі энергиясы бар электрондарды электр және магнит өрістерінде олардың энергия шамасы бойынша түрлі бағытта ажыратып, кейіннен тоғыстырады. Мұндай бета-спектометрдің ажыратқыштық шамасы жоғары әрі қолдану аясы кең болып келеді.

Алғашқы магниттік бета-спектометрді 1912 ж. поляк физигі Я. Даныш құрастырды. Ал 1946 ж. швед ғалымдары Н. Свартхольм мен [Сигбан|К. Сигбан екі рет тоғыстыратын магниттік бета-спектометрді құрастырып, оның ажыратқыштық мүмкіндігін (шамасын) жоғарылатты. Қазіргі кезде өте жай қозғалатын электрондар спектрін талдау үшін электрстатикалық бета-спектометр пайдаланылады. Қазақстанның Ядролық физика институтында бета-спектометрдің екі түрі де құрастырылған. Олардың ажыратқыштық шамасы 0,03 — 0,04%.