Азалы кітап – книга скорби

«Азалы кітап – книга скорби» – 20 ғасырдағы жаппай жазалау жылдары саяси айыппен атылғандар тізімі жарияланған кітаптардың жалпы атауы. Қазақстанның «Әділет» тарихи-ағарту қоғамы Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік к-тінің мәліметтері негізінде Алматыда жүйелеп шығарып келеді. 1996 жылы бірінші жинақ шықты. Онда Жамбыл облысында туып-өскен репрессия құрбандары Д.Әділов, Қ.Сарымолдаев, Ахмедия Сарымолдаев (1901 – 15.11.1937), т.б. жайында деректер бар. 1998 жылы басылымның екінші кітабы жарық көрді. Оның тұтас бір бөлімі Жамбыл облысына арналған. «Атылғандар тізімі. 1930 – 1950 жылы саяси репрессиялар құрбандары. «Жамбыл облысы» деп аталатын бұл бөлімде 950 боздақтың аты-жөні тіркелген. Ішінде белгілі алаш қайраткері Әбубәкір Алдияров та бар. Мирзоян (Тараз) қаласында т.ж. ауруханасының бас дәрігері болып істеп жүргенінде ұсталып, 1938 жылы 27 қаңтарда ату жазасына кесілген. 1930 жылы 15 наурызда Жуалы ауданы тұтынушылар одағының күзетшісі Степан Сероус атуға кесіліпті, Талас ауданының жеке шаруалары Қарақожа Ханқожаев, Махамбет Керімбаев, Әбди, Жарықбас, Нәдірбай Сатыбалдиевтер мен Әлімжан Базаров 1930 жылы 8 сәуірде атылған. Сол жылғы 25 мамырда Сарысу, Мойынқұм аудандарынан 25 адамға атылсын деген үкім шығарылған. Ішінде әйгілі әнші, композитор Сапалай Исатаев (1891 – 25.5. 1930) бар. Онымен бір күнде Сарысу ауданынан Әділбек, Карл Әбезов, Қиянбек Әділбеков, Сағынай Байқадамов, Шуан Жанбеков, Байдулла Жанділбаев, Алтынбек Жақсынбаев, Сүлеймен Жақыпов, Манап Исабеков, Құсайын Тұржанов, Бұлқындық Есжанов, Жантөре Иманов, Мұстафа Қарғашев, Аманжол Күйеков, Дәуітәлі Құшбанов, Елебай, Өксікбай Наурызбаевтар, Қуаныш Несіпбаев, Сарбас Танеев, Жалабас Тұржанов, Алтынқожа Өтеповтер, ал Мойынқұм ауданынан Құрман Шараев, Болысбек Балқыбеков, Омар Дулатов атылды. 1930 жылы 30 желтоқсанда Меркі ауданында тұратын байырғы мұғалім, алаш қайраткері, Д.Фурмановтың «Бүліншілігінде» дұшпан ретінде суреттелген Қарабай Әділбеков ату жазасына кесілді. Жазаның жоғары түрі онымен бірге Сарысу ауданының әкелі-балалы шаруалары Жаңабеков Бекмолда мен Бекмолдаев Шалтайға берілген. Саяси қуғынға ұшыратылғандардың негізгі бөлігі 1937 және 1938 жылдары ату жазасына кесілген. Кітапта келтірілген толық емес деректерге қарағанда Жамбыл облысында 1937 жылы 300-ге жуық адам, 1938 жылы 530 адам атылған. Ату жазасына кесілгендердің ішінде БК(б)П Мирзоян аупарткомының хатшысы С.Баймаханов, мәдениет және насихат бөлімінің меңгерушісі Н.Ақшабаев, ауданы халық ағарту бөлімінің меңгерушісі С.Айтқожин, Красногор ауданы халық ағарту бөлімінің басшысы Ж.Нұрымбетов, Шу балалар үйінің директоры Х.Күдербеков, мұғалімдер С.Бейсенов, Д.Жантүгелов, Красногор ауданы атқару к-тінің төрағасы Д.Кеженов, Сарысу ауаткомының төрағасы Қ.Тәжібаев, осы ауданының прокуроры М.Елеусінов, Талас ауданы прокуроры Т.Мұсаев, Сарысу ауданы денсаулық сақтау бөлімінің меңгерушісі К.Исабеков, молдалар С.Сыдықов, И.Молдияров, Қ.Тұрсынқожаев, т.б. азаматтар болды.

Дереккөздер:

Қазақ Ұлттық Энциклопедиясы