Құрлық
Құрлық, материк, континент — жер қабығының дүниежүзілік мұхит деңгейінен көтеріңкі ірі бөлігі. Оның шеткі аймақтары мұхит деңгейінен төменде жатыр (қ. Құрлықтық беткей). Құрлықтың жалпы аумағы 149,1 млн. км² немесе жалпы жер шарының 29,2%-ын алады. Солтүстік жарты шардың 39%-ын, оңтүстік жарты шардың 19%-ын құрайды. Қазіргі геологиялық дәуірде ол 6 континенттен — Аустралия, Антарктида, Африка, Еуразия, Оңтүстік Америка және Солтүстік Америкадан тұрады. Құрлықтың 36%-ы таулы, 64%-ы жазық. Құрлық астындағы жер қабығының қалыңдығы 25-тен 75 км-ге дейін жетеді. Ішкі континенттік және шеткі континенттік құрылымдардан тұрады. Біріншісіне көне және жас платформаларда дамыған жазық өңірлер және геосинклиналдық қатпарлы облыстарда пайда болған таулы құрылымдар жатады. Екінші типтік құрылымдарға континенттердің су астындағы тегістелген жалғасы (қайраң, беткей), пассивті жиегі (атланттық) және кезектесе орналасқан қайраңдық, беткей, терең қазаншұңқырлар, шұңғымалар, мұхиттың қарқынды дамыған арал доғаларының (Тынық мұхиттың) шеткі аймақтары жатады. Құрлықтар ұзақ уақытты қамтитын эволюциялық дамудың нәтижесінде пайда болған гетерогенді дене саналады, ол фиксизм теориясы бойынша геосинклиналдардың дамуы барысында ертедегі ядролардың бірігіп ұлғаюы нәтижесінде пайда болған. Мобилизм теориясы бойынша, қазіргі құрлықтар бір уақыттарда бүтін болған Пангея континенті бөлшектеніп, алдымен Лавразияға және Гондванаға бөлінген. Құрлықтардың нобайы мұхиттардың ашылуынан және литосфералық плиталардың соқтығысуынан өзгеріп отырған.
Құрлықтар саны
[өңдеу | қайнарын өңдеу]| Моделдер | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| 7 құрлық [1][2][3][4][5][6] |
||||||||
| 6 құрлық [2][7] |
||||||||
| 6 құрлық |
||||||||
| 5 құрлық[8][9] | ||||||||
Құрлықтар аумағы мен жұрты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
| Құрлық | Аумағы (км²) |
Жұрты 2002 (сарап.) |
Бүкіл жұртынан пайызы |
Тығыздығы (адам/км²) |
|---|---|---|---|---|
| Азия | 43,810,000 | 3,800,000,000 | 60% | 86.7 |
| Африка | 30,370,000 | 922,011,000 | 14% | 29.3 |
| Америкалар | 42,330,000 | 890,000,000 | 14% | 20.9 |
| Солтүстік Америка | 24,490,000 | 515,000,000 | 8% | 21.0 |
| Оңтүстік Америка | 17,840,000 | 371,000,000 | 6% | 20.8 |
| Антарктика | 13,720,000 | 1,000 | 0.00002% | 0.00007 |
| Еуропа | 10,180,000 | 710,000,000 | 11% | 69.7 |
| Океания | 9,010,000 | 33,552,994 | 0.6% | 3.7 |
| Аустралия-Нью-Гини | 8,500,000 | 30,000,000 | 0.5% | 3.5 |
| Аустралия | 7,600,000 | 21,000,000 | 0.3% | 2.8 |
Жоғалған құрлықтар
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Әлем бұрыштары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Аустралия (+ Океания)
- Антарктида
- Африка
- Еуропа
- Азия
- Америкалар (Солтүстік Америка мен Оңтүстік Америка, Жаңа Әлем)
Солтүстік Америка мен Оңтүстік Америка құрлықтары Панама мойнағымен қосылған. Сонымен қатар Жердегі құрлықтарды әлем бұрыштарына бөліп айту қалыптасқан. Бұл Жағрапиялық ашылымдар дәуірінде пайда бола бастады, яғни әр жаңа жер, сол кезде айтқандай — әлем бұрышын мұхитсаяхатшылары ашқан сайын.
Солтүстік Америка мен Оңтүстік Америка құрлықтық ажыратуға қарағанда бір әлем бұрышы боп есептеледі, ал әлемнің екі бұрышы боп есептелетін Еуропа мен Азия бір құрлықта — Еуразияда орналасқан. Еуропа мен Азия шекарасы Орал таулары, содан Каспий теңізіне дейін Жем өзені бойымен, Құма мен Маныш өзендерімен Дон өзені сағасына дейін, ары қарай Қара теңіз бен Жерорта теңіздері арқылы өтеді.
Түсініктемелер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ The World - Continents Мұрағатталған 21 ақпанның 2006 жылы., Atlas of Canada
- ↑ a b "Continent". Encyclopædia Britannica. 2006. Chicago: Encyclopædia Britannica, Inc.
- ↑ World, National Geographic - Xpeditions Atlas. 2006. Washington, DC: National Geographic Society.
- ↑ The New Oxford Dictionary of English. 2001. New York: Oxford University Press.
- ↑ "Continent Мұрағатталған 28 қазанның 2009 жылы.". MSN Encarta Online Encyclopedia 2006.
- ↑ "Continent". McArthur, Tom, ed. 1992. The Oxford Companion to the English Language. New York: Oxford University Press; p. 260.
- ↑ "Continent". The Columbia Encyclopedia. 2001. New York: Columbia University Press - Bartleby.
- ↑ Océano Uno, Diccionario Enciclopédico y Atlas Mundial, "Continente", page 392, 1730. ISBN 84-494-0188-7
- ↑ Los Cinco Continentes (The Five Continents), Planeta-De Agostini Editions, 1997. ISBN 84-395-6054-0
 |
Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Continents |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
 | Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |