Үндіс аймағы
| Үндіс аймағы ағылш. Indian territory | ||||
| ||||
|---|---|---|---|---|
 Үндіс аймағы және одан бөлінген Оклахома территориясы (1890 ж.) | ||||
| Басқару формасы | инкорпорацияланған ұйымдастырылмаған территория | |||
Үндіс аймағы (ағылш. Indian Territory немесе ағылш. The Indian Country) — үндістермен қоныстануға арналған АҚШ-тың ұйымдастырылмаған аумағының дәстүрлі атауы. Еуропалық қоныстанушылар бұл аймақтың шекарасын бұзбайды деп болжалды. Үндіс аймағының шекаралары 1834 жылғы «Үндістермен қарым-қатынас туралы заң» орнатты. Азаматтық соғыстан кейін Конфедерация одақтас үндістер аумақтың орталық бөлігінде өз жерлерін жоғалтып алды, нәтижесінде «Бөлінбеген жерлер» деп аталатын жерлер пайда болды, бұл кейіннен Үндіс аймағын ақ қоныстанушылар бастапқы отарлау нысандарына айналды. 1890 жылы үндіс территориясының орталық және батыс бөліктерінде тек бес өркениетті тайпалардың жерлерін ғана Үндіс аймағында қалдырып, ұйымдасқан жаңа Оклахома территориясын құру туралы заң қабылданды. 1907 жылы Үндіс аймағы мен Оклахома территориясының орнында Оклахома штаты құрылды.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
XVIII ғасыр[өңдеу | қайнарын өңдеу]
«Тек үндістерге арналған аймақты» белгілеу әрекеттері ертерек, Американың британдық отарлауы кезінде, Аппалач тауларының шығысына ақ қоныстанушылардың қозғалысын шектейтін 1763 жылғы Патша үгіт қағазына сәйкес жасалды. Үгіт қағазында белгіленген шекара үндістерге қарай бірнеше рет жылжытылды - алдымен британ әкімшілігінің қарамағында, содан кейін АҚШ-тың тәуелсіздік соғысынан кейін, ал соңында Миссисипи өзенінің батыс жағына қарай қысқартылды.
АҚШ тәуелсіздік алған кезде көптеген жергілікті американдық тайпалар британ әкімшілігімен жақсы қарым-қатынас орнатқан болатын, ал американдық көтерілісшілермен қарым-қатынас әлдеқайда нашар болды. Соғыс кезінде ирокездер ағылшындарды, ал ленапе - американдықтарды қолдады, муског тайпалары шамамен бірдей бөлінді. Британдықтардың жеңілісінен кейін американдықтар Огайоға екі рет басып кірді және екі рет жеңілді. Ақырында, олар үндіс конфедерациясын 1794 жылы құлаған ағаштар шайқасында жеңіп, оларға Гринвилл келісім-шартын жүктеді, оған сәйкес үндістер қазіргі Огайо жерінің көп бөлігін, қазіргі Индиананың жартысын, сонымен қатар қазіргі Чикаго мен Детройт қалаларын құрайтын ақ қоныстанушыларға жерлерді беруге мәжбүр болды.
Үндістерді қоныстандыру[өңдеу | қайнарын өңдеу]
ХІХ ғасырдың басынан бастап оңтүстіктегі ақ қоныстанушылар үндістердің құнарлы жерлерін талап ете бастады және оларды ойдан шығарылған сылтаулармен көшіруді талап етті. Бұл саясаттың жақтаушысы Эндрю Джексон президент болып сайланғаннан кейін 1830 жылы үндістерді қоныстандыру туралы заңға қол қойып, жаңа тұру орындарын белгіледі. Осы заңнан ең қатты зардап шеккендер бұл заң қабылданған уақытта Құрама Штаттардың оңтүстік-шығысында өмір сүрген бес өркениетті тайпалар болды. Олардың қоныстануы тарихнамада «Көз жасы жолы» деп аталды. «Көз жасы жолның» соңғы нүктелері қазіргі Арканзас және Оклахома штаттарының территориялары болды, онда сол кезде басқа үндіс тайпалары да, еуропалықтар да, қашып кеткен қара құлдар да тұрып жатқан болатын. Басқа тайпалар - делаварлар, шауни, потауатоми, куапо, кикапу, мескуаки, минго, уайандоттар, оттава, шайенндер, арапахо, кайоуа-апачи, тонкауа және басқалары да Үндіс аймағына көшуге мәжбүр болды.
Куәгерлердің айтуынша, қоныс аудару кезінде ақ американдықтар, әсіресе протестанттықтар үндістерді аяусыз тонап, қорлаған және өлтірген. Көптеген тайпалар «ерікті-мәжбүрлі» тәртіппен көшті, бұл эпидемиялар мен мың шақырымнан астам жолдың басқа да қиындықтары салдарынан көпшілігінің құрбан болуына әкелді. Черокидің көпшілігі қоныс аударудан бас тартты, АҚШ әскері оларды концлагерлерге айдап, мәжбүрлеп жер аударды, соның салдарынан қаза болғандар олардың санынан кем дегенде 20% құрады. Семинолдардың бір бөлігі қарулы қарсылық көрсетіп, Флоридада ұзақ партизандық соғыс жүргізді.
Өркениетті бес тайпа болашақ Оклахома штатының аумағында кейіннен ірі қалаларға айналған Талса, Ардмор, Талекуа, Тишоминго, Маскоги және тағы басқалар сияқты қалалардың негізін қалады. Сонымен қатар, олар Оклахомаға көптеген қара құлдарын алып келді.
Азаматтық соғыс[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Америка Құрама Штаттарындағы азаматтық соғыс кезінде Үндіс территориясының тұрғындары, негізінен, Конфедерация жағында соғысқан. Алайда, кейбір тайпалар, атап айтқанда, чероки бөлініп, өздерінің шағын азаматтық соғысын жүргізді. Доуксвилл түбіндегі шайқастан кейін 1865 жылы 23 маусымда үндіс бригадалық генерал Стэнд Уэйти, содан кейін чероки тайпасының көсемі, конфедеративті үндіс атты әскер қолбасшысы Азаматтық соғыста солтүстік американдықтарға тізе бүккен соңғы Конфедерация генералы болды.
Оклахома[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Бастапқыда, Үндіс аймағы Public Land Strip деп аталатын ұйымдастырылмаған аумақты қоспағанда қазіргі Оклахоманың барлық жерін иемденді. 1890 жылы Оклахома территориясы құрылғаннан кейін аймақтың тек шығыс жартысы (Бес өркениетті тайпалардың жерлері) үндіс жерлеріне жатқызылды, ал Оклахома территориясында 1889-1895 жылдары жер жарысы өтті. 1905 жылы Үндіс аймағының тұрғындары АҚШ-тың құрамындағы тең құқылы Секвойя штаты мәртебесін алуға тырысты, бірақ бұл ұсынысты үкімет пен АҚШ Конгресі қабылдамады. 1907 жылы Оклахома ресми түрде қалыптасқаннан кейін, Үндіс аймағы өмір сүруін тоқтатты.
Қазіргі уақытта көптеген үндістер әлі де Оклахомада, әсіресе шығыс бөлігінде тұрады.
Тағы қараңыз[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сілтеме[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Үндіс аймағындағы байырғы американдықтардың 1890 жылғы суреттері