Гурондар

Вендат
Гурондар
Ең көп таралған аймақтар
АҚШ	6833
Канада	4343
Тілдері
ағылшын тілі, француз тілі, гурон тілі
Діні
анимизм, католицизм

Гурондар (өз атауы — вендат) — Солтүстік Америкадағы ирокез тобындағы үндіс халықтарының бірі. Олар Канаданың оңтүстік-шығысында (Лоретт (Вендайк) резервациясы) және АҚШ-та (Канзас, Оклахома және Мичиган штаттарындағы резерваттар) тұрады.

Тілі

Олар Канадада француз тілінде, ал АҚШ-та ағылшын тілінде сөйлейді. Гурон тілінің соңғы тасымалдаушы 1960 жылы қайтыс болды, қазір резерваттардағы мектептерде оқытылады. Жазуы латын әліпбиіне негізделген.

Діні

Олар рухтар тірі немесе жансыз кез келген нәрседе бар деп сенген анимистер болды. Олардың бірқатар рәсімдері болды, соның ішінде күн құдайына табынумен байланысты тұтқындарды азаптау. ХХ-ғасырдан бастап католицизм.

Тарихы

17 ғасырдың басында олар Гурон көлдері мен Онтарио көлдері арасындағы аумақты алып, Джорджиан шығанағы мен Симко көлі арасында шоғырланған 20-30 мың адамнан тұратын бес тайпадан тұратын одақ құрады. 17 ғасырдың басынан гурондар аң терісі саудасымен айналысып, француз аң терісін сатып алушылар мен алгонкиндер арасында делдал болды. Сол кезеңдегі эпидемия Гурон халқын 10 000 адамға дейін азайтты.

Көптеген гурондар ирокездер араласып ассимиляцияцияланды. Кішкентай бөлігі көрші петундармен Ұлы көлдер аймағына қоныс аударған Вайендат тайпасына (гурон деп те аталады) біріктірілді. 19 ғасырда олар Оклахоманың солтүстік-шығысына көшірілді. Гурондардың бір бөлігі иезуит миссионерлерінің көмегімен Лорет резервациясына қоныстандырылды. Лорет гурондары өздерінің дәстүрлі өмір салтын сақтап қалды.

Кәсібі

Дәстүрлі мәдениет Солтүстік Американың солтүстік-шығысындағы үндістерге тән. Негізгі кәсіптері қолмен атқарылатын егіншілік (жүгері, бұршақ, асқабақ) және балық аулау (бекіре, шортан, форель), тасбақалар мен ұлуларды аулау, қосалқы кәсіптерге аңшылық пен терушілік жатады.

Тұрмыс салты

Гурондар жануарлардың (тасбақа, қасқыр, аю, құндыз, бұғы, сұңқар, кірпі, жылан) атымен аталған 8 матрилиндік тотемдік руға бөлінді. Неке матрилокальды. Бірнеше шағын отбасылар коммуналдық ұзын үйде тұрып, ортақ шаруашылық жүргізді. Жергiлiктi ру бөлiмшелерiн ауылдық кеңестердiң мүшелерi болған ең ықпалды тектiлерден шыққан қарапайым және әскери көсемдер басқарды. Рулық көсемдер кеңесі мен тайпалық одақ кеңесі болды.

Дәстүрлі Гурон ауылында әдетте әйелдер мен балаларды қосқанда 250-ден 300-ге дейін тұрғын болды. Әр ауылда 60-тан аспайтын жауынгер тұрды - қалғандары тек қана бейбіт саудамен айналысып, азық-түлікпен айналысты. Гуронның тұрғын үйлері ені 12 метр және биіктігі 8 м болатын өте кең ғимараттар болды. Құрылысқа қылқан жапырақты ағаштардан, қарағаштан жасалған материал кірді. Ғимараттардың қабырғалары әртүрлі материалдардың ұштарын біріктіретін көлденең және тік қалқалармен біріктірілген. Пішіні арка фигуралар түрінде болды.

Жүгері, бұршақ және асқабақ, бұл аймақтың көптеген байырғы тайпалары үшін негізгі тағам болды. Қазіргі тағамдары заманауи стандарттар бойынша өте пайдалы сол кездегі гурондарға тән табиғи ингредиенттерден тұрады. Бұл тағамдар Солтүстік Американың осы бөлігінде кездесетін аң етінің кез келген түрін, сондай-ақ жидектер мен балықты қамтиды. Сондай-ақ ерте еуропалық қоныстанушылар бұл аймақты алғаш рет отарлап алғаннан кейін пайда болған кейбір нан тағамдары кіреді.