Делаварлар

ленапе
Делаварлар
Бүкіл халықтың саны
12 000
Ең көп таралған аймақтар
АҚШ	10 000
Канада	2 000
Тілдері
делавар тілі, ағылшын тілі
Діні
дәстүрлі нанымдар, протестантизм

Делаварлар (ленапе) — АҚШ пен Канададағы Атлантикалық алгонкин тобындағы үндіс халқы. Жалпы саны АҚШ-та 10 мың адам. (2000, халық санағы). Канадада делаварлар Онтарионың оңтүстігінде Моравиан резервациясында (365 адам - ​​2001 жылғы санақ), Манси (250 адамға дейін) Темс және Сикс-Ней­шенс өзенінде (250 адамға дейін - ирокезмен бірге) тұрады. Канадалық делаварлардың саны 2 мыңнан астам адам деп есептеледі.

Тілі

Делавар тілдері манси және унами диалектілерге бөлінді. Қазір олар ағылшын тілінде сөйлейді.

Діні

Делаверлердің өз діні болды және рухтар мен табиғат құдайларының күшіне сенді. Олар әруақтардан бата сұрау, аңшылықта сәттілік, мол өнім алу үшін түрлі ырымдарды жасаған. Кейбірі протестанттар, кейбіреулері пейотизмді ұстанады.

Тарихы

17 ғасырдың басына қарай делаварлар жалпы саны 8-12 мың адамды құрады. Олар одақтарға топтасқан автономиялық қауымдастықтардан тұрды. Делавар атауы алғаш рет төменгі Делавар өзенінің тұрғындарына қатысты айтылды. 16 ғасырдан бастап еуропалықтармен байланысты. 17 ғасырдың басынан бастап делаварлар аң терісі саудасымен айналысады. Нидерландтық, одан кейін ағылшындар отарлауының нәтижесінде (17-18 ғғ.) делаварлар өз жерлерінен айырылып, 18 ғасырдың басынан бастап ақ қоныстанушылар қысымымен бірте-бірте батысқа қарай жылжиды.

Делавар топтары Индиана, Висконсин, Миссури, Канзас және Оклахома штаттарында Саскуэханна, Аллегейни, Огайо өзендерінің бойында қоныстанды. Огайо өзенінің жоғарғы жағындағы 1750 оңтүстік Унами үш фратрияға (тасбақа, күркетауық және қасқыр) және матрилиндік кландарға бөлінген Делавар тайпасының өзегін құрады.

Көші-қон жағдайында (19 ғасырдың аяғына дейін) мәдениеттің кейбір дәстүрлі элементтері сақталды, кейбірі өзгеріске ұшырады. Қазіргі делаварлар толығымен дерлік ассимиляцияланған және көпшілігі қалаларда тұрады.

Кәсібі

Олар қолмен атқарылатын егіншілікпен (негізгі дақыл жүгері болды) айналысты. Садақ пен жебелерді бұғы, бизон, енот сияқты аңдарды аулау үшін пайдаланған. Өзендер мен көлдер балыққа бай болғандықтан, балық аулау олардың шаруашылығының маңызды бөлігі болды. Олар сонымен қатар жидектерді, жаңғақтарды және басқа да жабайы өсімдіктерді тамаққа жинады.

Тұрмыс салты

Тайпалық кеңес әр рудан бір-бірден үш сахемадан (басшылардан) тұрды. Сонымен қатар, «бас көшбасшы» әрқашан дерлік Тасбақа руынан болған. Бұл ең көрнекті отбасы мүшелерінің мұрагерлік ұстанымдары болды, дегенмен кез келген лауазым дауыс беру арқылы растауды қажет етті. Ал әскери жетекшілер ерліктері мен сәтті жорықтарына қарай таңдалды.

Унами және Унлактиго ауылдарының Мунси ауылдарынан айырмашылығы, әдетте бекінісі жоқ болды. Жазда қарапайым ауылдың халқы бірнеше жүз адам болатын. Қыста олар отбасылық аң аулау орындарына тарап кетті. Жерге жеке меншік деген ұғым болған жоқ, сондықтан барлық жер қауымдық меншікте болды және дәстүр мен шұғыл қажеттілік негізінде бір ауылдың отбасыларына бөлінді. Тұрғын үй үшін вигвамның үш түрі қолданылды: күмбезді төбесі бар дөңгелек, арка төбесі бар ұзынша және бұрыштық төбесі бар ұзынша. Көп отбасылық ұзын үйлер болды.

Дәстүрлі киімдері – бұғы терісінен тігілген қысқа белдемше, жамылғы шапандар, моншақтармен немесе кірпі қылшықтарымен, әшекейлермен безендірілген.