Өзбекстан сәулеті
Өзбекстанның сәулеті (өзб. Oʻzbekiston arxitekturasi) — Өзгеріп жатқан экономикалық жағдайларға, технологиялық жетістіктерге, демографиялық ауытқуларға және ел басынан өткерген мәдени өзгерістерге қарамастан Өзбекстанның сәулет өнерін көпшілік санайды.
Өзбекстанның атақты сәулет орталықтарына Самарқан, Бұхара, Хиуа, Шахрисабз, Термез және Қоқан жатады. Сарайлар, кесенелер, мешіттер мен мұнаралар сияқты көне сәулет өнерінің әртүрлі туындылары да сақталған. Түрлі-түсті мозаика, діни рәміздер және абстрактілі геометриялық өрнектер Өзбекстанның сәулетін де сипаттайды.
Орталық Азиядағы археологиялық зерттеулер ашель дәуіріне параллель сәулет үрдістерін анықтады. Негізінде, тас және қола дәуірі ескерткіштерінің қалдықтары еліміздің Сурқандария, Ташкент, Самарқанд, Ферғана және Науаи облыстарынан табылған.[1] Орта ғасырларда өзбек сәулет өнері өркендеді, себебі ол 11 000 шақырым (7 000 миль) Ұлы Жібек жолының орталық буыны болды.[2] XIV-XVI ғасырлардағы Тимуридтер дәуірінің сәулет өнері, сондай-ақ XVI ғасырдағы Шайбанидтер дәуірінің сәулет өнері ислам сәулет өнерінің дамуына үлкен үлес қосты.[3] ХХІ ғасырда өзбек сәулет өнері дәстүрлі дизайн мен заманауи инновацияның тепе-теңдігімен ерекшеленеді.
Исламға дейінгі сәулет[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Өзбекстан аумағындағы адамдардың қоныстануының ең алғашқы іздері палеолит дәуіріне жатады.[4] Ежелгі қоныстар ең ерте сәулет өнерінің Сапаллитепе (б.з.б. XIV-XVII ғ.) мен Жарқұтанда (б.з.б. IX-XIV ғғ.) кездесетінін дәлелдейді. Будда ескерткіштері, атап айтқанда Фаяз-тепе және Қара-тепе де Сурқандария өңірінен табылған (б.з. I-III ғғ.). Бұл жерлердің әрқайсысы Орталық Азиядағы өркениет дамуының әртүрлі кезеңдерін көрсетеді.
Ежелгі Хорезм қаласы өзбек сәулет өнерінің маңызды факторы болып табылады. Хорезм 982 жылы Ескендір Зұлқарнайын Орта Азияға басып кірер алдында, XXXIV ғасырдан астам уақыт бұрын құрылған. Ежелгі Хорезм елді мекендері Жанбасқала (б.з.б. IV ғ.), Қой Қырылғанқала (б. з. б. II ғ. – б. IV ғ.), Топыраққала (б. з. б. I ғ. – б. VI ғ.) және Аязқала (б.з.б. II ғ., б.з.б. II ғ. сияқты көрнекті сәулет өнерімен ерекшеленеді. Қарақалпақстан Республикасы территориясы).[1]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ a b Research paper Мұрағат көшірмесі 24 қазанның 2018 Wayback Machine мұрағатында checked 29 March 2016
- ↑ Hazel Plush, Travel writer Uzbekistan: the most fascinating country you've never been to (ағыл.).(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 4 қыркүйек 2020.
- ↑ Middle ages Мұрағат көшірмесі 12 қарашаның 2018 Wayback Machine мұрағатында checked 29 March 2016
- ↑ Uzbekistan - Cultural life (ағыл.).(қолжетпейтін сілтеме)