Авар қағандығы

Авар қағанаты

Авар қағандығы - Орталық Азияда(IV ғасырдың соңы) және Шығыс Еуропада(IV ғасыр) өмір сүрген түркі тілдес тайпалар мемлекеті.Мемлекетті қаған басқарды.V ғасырда қағандық екі бірлестікке бөлінді.Батыс қағандықтың билеушісі Шэлунның ордасы Моңғолиядағы Халха өзенінің бойында орналасты.Әскери сәтті жорықтар арқылы ол мемлекеттік жерін едәуір ұлғайтты.Авар қағандығы Орталық Азия мемлекеттері қатарынан берік орын алып, аймақта көшпелі мемлекеттер жүйесінің қалыптасуында маңызды рөл атқарды.Мемлекет 552 жылы аварларға бағынышты болған көне түркілердің күшімен құлатылды.Авар тайпаларының бір бөлігі Корея мен Солтүстік Қытайға, бір бөлігі батысқа ығысты.Батысқа ауған авар тайпалары қазіргі Қазақстан, Еділ бойы, Солтүстік Кавказды мекендеген тайпалармен қосылып, Византия шекарасына қарай жылжыды.558 жылы олардың Кандих бастаған алғашқы елшілігі Византияға келіп, әскери одақтас болуды ұсынды және қоныстануға жер

Авар мазарлық сауыты, VII—VIII ғғ, Карпат маңы

сұрады.Византия аварларды кутригурлар мен шығыс славяндарға қарсы соғыс пайдаланды.567 жылы аварлар лонгбардтармен бірлесіп, герман тайпаларын талқандады және Дунай жазығындағы, Паннониядағы жерлерді иемденді.Онда IV ғасырдың 60-жылдарында Авар қағандығы - Орталық Азия көшпелілерінің мемлекеттері бірлестігі құрылды.Оны көрнекті қолбасшы Баян хан басқарды.Қағандықтың орталығы Паннония болды.Осы жерден аварлар франктарға, лангобардтарға, славяндарға жорық жасады.Олар Эльбадан Кавказға, Доннан Адриатикаға дейінгі жерлерге ықпал жүргізіп отырды.Қаған әскерлері Дунайдың төменгі ағысын бойлап, Византияға қарасты жерлерге жорықтар жасап, Констатинопольге дейін жетті.592-598 жылдары және одан соңғы жылдары аварлар Балқанға дендеп енді.Алайда 626 жылы аварлардың негізгі күші Констатинополь түбінде талқандалды.Бұл Баян әулетінің биліктен кетуіне байланысты туған ішкі қайшылықтардан Авар қағандығы әлсіреген тұс еді.VII ғасырдың ортасында аварлар Солтүстік Қара теңіз маныңан ығыстырылды, олардың негізгі территориядағы, Паннониядағы билігі 680 жылдары Дунайда Бұлғар қағандығының құрылуына байланысты шектеле бастады. Аварлардың төл жазуы, дамыған мәдениеті мен өнері болған.Олар кілем, кестелі мата шығарған, күміс, сүйек, ағаш және темірден зергерлік бұйымдар жасаған.

Дереккөздер

ЕЖЕЛГІ ҚАЗАҚСТАН."Қазақстан балалар энциклопедиясы" топтамасы.Т.Жұмаханов, Т.Шаңбай, Б.Жұматаев, Л.И.Тетенко