Александр Порфирьевич Бородин

Бородин А.П.

Орыс Химия қоғамының негiздеушiлерi. 1868

Бородин Александр Порфирьевич (12.11.1833, Ресей, Санкт-Петербург, — 27.2. 1887, сонда) — орыс композиторы, ғалым-химик, медицина ғылымдарының докторы (1858). Санкт-Петербург медицина-хирургия академиясын бітірген (1856). Санкт-Петербургте ғылыми-педагогикалық және қоғамдық қызметпен шұғылданды. 1862 жылдан адъюнкт-профессор, 1864 жылдан ординарлық (негізгі) профессор, ал 1877 жылдан академик. 1872 — 87 ж Дәрігерлік қыздар курсын ұйымдастырып, сонда ұстаздық етті. 1874 жылдан Медицина-хирургия академиясында химия лабораториясының жетекшісі болды. 19 ғ-дың 50-жылдарында фортепианоға арналған пьесалар мен романстар жаза бастады. Оның композиторлық шығарм. халқына деген сүйіспеншілікке, азаттық мұратын дәріптеу сезіміне толы. Б-ның елеулі шығармасы — орыс ұлттық музыкасындағы қаїармандық эпостың үлгісі — “Князь Игорь” операсы. Эпикалық романс-балладалармен (“Теңіз”, “Ну орман әндері”) қатар әзіл-сықақ әндер де жазды. Бородин — орыстың классикалық симфониясы мен квартетін жасаушылардың бірі. Орыс халқы мен Шығыс халықтары музыкасының сыр-сипатын терең сезініп, оны өз шығармаларында (“Орта Азияда” симфониялық көрінісі, т.б.) шеберлікпен пайдаланды. Оның шығарм. дәстүрін С.С. Прокофьев, Ю.А. Шапорин, Г.В. Свиридов, А.И.Хачатурян, т.б. әрі қарай жалғастырды. Бородин дәстүрі орыс, шет ел композиторларына елеулі әсер етті, Орталық Азия мен Кавказ халықтарының ұлттық муз. мәдениетін дамытуда маңызы зор болды.

Өмірбаяны

Александр Порфирьевич Бородин Санкт-Петербургте 1833 жылдың 31 қазанында (12 қарашасында) 62-жасар имеретин князі Лука Степанович Гедиановтың (Гедеванишвили), (1772—1840) 25-жасар Авдотья Константиновна Антоновамен болған некелік емес қарым-қатынасының нәтижесінде туған, және туған кезінде князьдың крепостнойлық қызметшісі Порфирий Ионович Бородин мен оның әйелі Татьяна Григорьевнаның баласы болып жазылды.

1850 жылдың жазында Бородин Алғашқы Санкт-Петербург гимназиясында барлық емтихандарын жақсы тапсырып, сол жылдың қыркүйегінде 17 жасар көпес Александр Бородин медициналық-хирургиялық академияға ерікті тыңдаушы ретінде оқуға түседі, оны1856 жылдың желтоқсанында аяқтайды. Медицинаны зерттеп, Н. Н. Зинин басшылығымен химиямен айналысуды жалғастырды. 1857 жылдың наурыз айында жас медицина қызметкері Екінші әскери-сухопутты госпитальде қызметке тұрып, ол жерде емделіп жатқан офицер Модест Мусоргскиймен танысады.

Ресейге оралған кезінде Бородинға өзінің әйелімен уақытша ажырасуға тура келеді, себебі ол Мәскеуде анасының қасында қалады. Өзі Петербургке кетіп, өзінің шекаралық командировкасы туралы есеп жазып, Медициналық-хирургиялық академияның адъюнкт-профессоры лауазымына ие болады. Бірақ жаңа лауазым жас ғалымның материалдық жағдайын жақсарта қоймады: жылына 700 рубль тапса, бұрын госпитальде қызмет істеп жүргенде жылына 900 рубль табатын.

Музыкалық шығармашылығы

Медициналық-хирургиялық академияда оқып жүрген кезінде Бородин романстар, фортепианолық пьесалар, камералық-аспаптық ансамбльдер жазып, өзінің ғылыми жетекшісі Зининнің қаһарына қалды. Зининнің ойынша музыкамен айналысу оның ғылыми жұмысына кері әсер етеді. Осы себеп бойынша Бородин шетелге тәжірибеге кеткенде музыкалық шығармашылығынан бас тарта алмай, оны өзінің ұжымынан жасырды.

А. П. Бородин 1862 жылы Ресейге оралғанда Милий Балакирев композиторымен танысты, оның шеңберіне кірді (кейінгі дәстүрлі атауы «Мықты түйін»). М. А. Балакирев, В. В. Стасов және т.б шығармашылық ұйымның мүшелерінің әсерінен Бородиннің музыкалық-эстетикалық бағыты қалыптасты. А. П. Бородин Беляев шеңберінің белсенді қатысушысы болған.

Қоғам қайраткері

Бородиннің қоғам алдында Ресейдегі әйелдердің жоғары білім алуларына жасаған мүмкіндіктері арқылы танымал болды. Ол 1872 жылдан 1887 жылдар аралығында әйелдердің медициналық курстарының ұйымдастырушысы және педагогы болған.

Көп уақытын Бородин студенттермен жұмыс жасауға бөлді, өзінің дәрежесін пайдалана отырып. Оларды Александр ІІ императорының өлтірілгенінен кейінгі кезде үкіметтің саяси қуғындарынан қорғады.

Ресей мәдениетінің халықаралық мойындауы кезінде Бородиннің музыкалық шығармалары маңызды рөл атқарды, осының арқасында өмірінің тең жартысын арнаған ғылым адамы ретінде емес, композитор ретінде ол өзі де әлемге танымал бола бастады.

Негізгі шығармалары

Опералары • Батырлар (1868)

• Млада (1872 жыл, басқа композиторлармен бірігіп жазылған)

• Игорь князі (1869—1887)

Оркестрге арналған шығармалары

• Симфония № 1 Es-dur (1866)

• Симфония № 2 h-moll «Батырлық» (1876)

• Симфония № 3 a-moll (1887, Глазунов аяқтап, оркестрледі)

Бала шақтан болашаққа...

1833 жылы Петербургте дүниеге келген Александр бала кезінен француз , неміс , ағылшын , италиян тілдерін үйренеді. Оның анасы музыканы жақсы көретін . Тіпті , гитарада ойнайтын өнері болған . Александр жасында фортепиано ойнады. 1850 ж. дәрігерлік – хирургиялық оқуға түседі. 1858 жылы «ғылым докторы» атағын иеленеді. 1859 жылы Германияға келеді. Осы кезде Шопен , Шуман , Лист сияқты композиторлардың музыкаларын сүйіп тыңдайды. 1862 ж. Петербургке келіп , музыкамен айналысады. Оның 1-ші симфониясы 1869 жылы қойылды. «Спящая княжна», «Морская царевна», « Фольшивая нота» әндерімен қатар , романстарын жазды.1876 жылы «Князь Игорь» операсын жазуды бастайды. Бірақ бұл операсын өкінішке орай аяқтай алмай қалады. Оны композитор Римский-Корсаков аяқтады. Сөйтіп 1887 жылы о дүниеге аттанады.

Дереккөздер

• «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том

• "Орыс музыка әдебиеті" М.И.Александров

• В. В. Стасов. Александр Порфирьевич Бородин, С.-Петербург, 1887.

• Александр Порфирьевич Бородин. Его жизнь, переписка и музыкальные статьи (с предисловием и биографическим очерком В. В. Стасова), СПб., 1889.

• Письма А. П. Бородина. Полное собрание, критически сверенное с подлинными текстами. С предисловием и примечаниями С. А. Дианина. Вып. 1-4. М.-Л., 1927-50:

• Вып. 1 (1857-71). М.: Гос. издательство, Музыкальный сектор, 1927-28. 420 с.