Альберт қызғалдағы

Альберт қызғалдағы (Tulіpa albertі) – лалагүлділер тұқымдасы, қызғалдақ туысына жататын жуашықты көп жылдық шөптесін өсімдік. Қазақстанда Балқаш-Алакөл ойысында, Қаратауда, Батыс Тянь-Шаньда, Шу-Іле тауларында өседі. Биіктігі 12 – 20 см, қара қоңыр түсті жуашығы жұмыртқа тәрізді. Тік сабағына көкшіл сұр түсті, сыртына қарай қайрылған 3 – 4 жапырақтары кезектесіп орналасады. Дара гүлі сары, қызғылт немесе қан қызыл түсті болып келеді де, ал ішкі жағында қара дақтары болады. Тұқымынан және өсімді жолмен (вегетативті) көбейеді. Сәуір – мамыр айларында гүлдеп, маусымда жеміс береді. Жемісі – үш ұялы, көп тұқымды қауашақ. Альберт қызғалдағы өте сирек кездесетін өсімдік. Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген. Ақсу-Жабағылы қорығы мен Андасай қорықшасында қорғауға алынған.

Жалпылама

Биіктігі 12-20 см,пиязшығы жұмыртқа тәрізді,диаметрі 2-3 см,қара қоңыр түсті,шамалы сопақшалау,қабығының ішкі жағы түкті(ұщ жағында қвлыңдау) қабықты.

Сабағы жоғарғы жағындағы гүл серігімен қоса үлпілдек түкті;жапырақ саны 3-4,қайырылған,жақын орналасқан,көкшіл сұр,үлпілдеген,жиегі кірпікшелі және бұйра,жоғырғы жағына қарай бірден қысқарады,көбіне гүлден биік,төменгі жапырағы жалпақ сопақша немесе эллипс тәрізді дерлік,ені 3-7 см.

Гүлі біреу;гүл серігі қызыл,қызғылт немесе ашық сары,түб жағы сары,кейде қара дақты,сыртқыларының ұзындығы 3,5-6 см,ішкілерінен шамалы ұзын,сырты түкті,бірден үшкірленген түкті ұштары қайырылған,кері сопақшалы,ішкілері кері үшбұрышты жұмыртқа тәрізді,түбіне қарай сына тәрізді,ойыс,жоғарғы жағы шұңқыр;аталығы гүл серігінен 2-3 есе қысқа;олардың жіптері жалаңаш,сары,тозаңдықтары сары,жіптен шамалы ұзын;түйіні аталықтан шамалы қысқа,жасылдау,аналық аузы орнықты;қорапшаның ені 2-2,5 см,ұзындығы 3-5 см. Сәуір - мамыр айларында гүлдейді.

Қазақстанда таралуы

Аласа таудың шағыл тасты баурайында өседі.Шығыста - Балқаш- Алакөл флористикалық ауданында,Шу - Іле тауларында,оңтүстікте - Бетпақдалада,Қаратау тауы мен шоқыларында кездеседі.

Қазақстан Республикасының "Қызыл кітабына" енгізілген.

Дереккөздер

Қазақстанның қызғалдақтары

Сілтемелер

Қаратау мемлекеттік табиғи қорығында кездеседі.