Аналитикалық философия

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Готлоб Фреге

Аналитикалық философия (analytic philosophy, немесе analytical philosophy)- екі мағынада айтылады.

Бірі, XX ғ-дың бастапқы мезгілінде Ағылшын тілді мемлекеттерде (бастысы Ұлыбритания және АҚШ, Канада, Австралия және Жаңа Зеландия қатарлылар) пайда болған арнайы мақсат және әдістеме бойынша қалыптасқан философиялық ағым.

Енді бірі, бүгінге дейінгі филосоия зерттеуінің бір "үлгісі", "ерекше әдісі" ретінде кез келген бағыттағы философиялық ағым қолдануы мүмкін әдіснама. Екінші мағынадағы Аналитикалық философияда арнайы мақсат жоқ, ол қарастыратын мәселе алуан түрлі, кең ауқымды болып келеді.

Аналитикалық философия ағымы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Аналитикалық философия ағымы бойынша заманауи Формальды_логиканы басшылыққа алып, "мәселеге жінтікті талдау жасау"(анализ) — философиялық зерттеуді іске асыратын өзекті міндет саналды. Бұл ағым ХХ ғ-дың басында шарықтау шегіне жетті. Бұл кезде Аналитикалық философия өкілдері тілдегі күңгірт ұғымдар тізбегіне талдау жасап, астыртын логикалық құрылымдарды аршуды дәріптеді.[1][2] Өйткені, логикалық құрылымға мән бермеу тілдің беткі қабатына шектелуден туатын түрлі адасушылдықтарды туғызады. Бұл түрдегі логикалық анализ әдіснамасы арқылы аналитикалық философтар философияның негізгі мәселесін шештік, егер шешілмеген мәселе болса, оның бәрін тілдің беткі қабатындағы алдамшылықтар туғызған деп есептеді. Олардың ойынша, мәселе не теріс қойылған "жалған мәселе" болуы, не белгілі бір тілдік формаларды қолдануға байланысты болуы, не философияға қатысы жоқ болуы мүмкін, немесе жеке ғылыми жолмен шешілуі мүмкін.[3] Олардың бұл пікірінің сенімдірек болуына көбінесе Рассел және Фреге қатарлы философтардың математиканы логикаға айналдыру жұмысының табысты болуы, әсіресе Расселдің Шектеулі сипаттама теориясы көмектесті.[4] Бұл мезгілдегі белсенді тұлғалар Карнап, Э. Мур, алғашқы кездегі Витгенштейн қатарлылар болды.[5]

Аналитикалық философия әдіснамасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Кезекте, "аналитикалық философия" сөзі арнаулы көзғарас пен жүйелі бағытты емес, бір түрлі зерттеу үлгісін, әдісін көрсетеді. Аналитикалық философтар өз дәлел-дәйектерін айқын және дәл етуге тырысады, логикалық амалдардан толық пайдаланады, эмоциялық бөліктерді жақшаға ала тұрып, нақты талдау жасауға көбірек мән береді. Кәсіп және білім саласында, олар өздерін әдебиетшілерге қарағанда ғалымдарға, әсіресе математикатерге жақынырақ санайды. Мұндағы аналитикалық философия көбінесе Еуропа құрлықтық философиясына (Continental philosophy) салыстырмалы айтылады. Кейінгісі, яғни, құрлықтық философия дегеніміз үлгі-өнегесі жағынан әдебилігі басым, формал логиканы тым ескере бермейтін, қоғамдық саяси, мәдени, адамзаттық, адам болмысындық мәселелерге көбірек назар аударатын филосоифия айтылады.[6][7]

Негізгі өкілдері[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қатысты ұғымдар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. See, e.g., Avrum Stroll, Twentieth-Century Analytic Philosophy (Columbia University Press, 2000), p. 5: "[I]t is difficult to give a precise definition of 'analytic philosophy' since it is not so much a specific doctrine as a loose concatenation of approaches to problems." Also, see Stroll (2000), p. 7: "I think Sluga is right in saying 'it may be hopeless to try to determine the essence of analytic philosophy.' Nearly every proposed definition has been challenged by some scholar. [...] [W]e are dealing with a family resemblance concept."
  2. See Hans-Johann Glock, What Is Analytic Philosophy (Cambridge University Press, 2008), p. 205: "The answer to the title question, then, is that analytic philosophy is a tradition held together both by ties of mutual influence and by family resemblances."
  3. Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7
  4. Russell, Bertrand (1905). "On Denoting". Mind 14: 473–93. http://www.fh-augsburg.de/~harsch/anglica/Chronology/20thC/Russell/rus_deno.html. 
  5. A History of Western Philosophy (Simon & Schuster, 1945), p. 834.
  6. A companion to analytic philosophy / A.P. Martinich — Malden, Mass.: Blackwell, 2001. — P. 1–5. — ISBN 0-631-21415-1.
  7. Hales Steven D. Analytic philosophy : classic readings — Belmont, CA: Wadsworth/Thomson Learning, 2002. — P. 1–10. — ISBN 0-534-51277-1.


Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]