Аполлонийлік және дионийсилік мәдениет

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту

Аполлонийлік және дионийсилік мәдениет - Ф. Ницшенің адамдық болмыстың екі бастауы мен мәдениетті типтерді сипаттауға байланысты енгізген ұғымдар. Бұл типтер ойшылдың «Музыка рухынан трагедияның туындауы» атты еңбегінде тұжырымдалған. Аполлонийлӏк және дионийсилӏк мәдениет бастамалары мифологиялық шығармашылықтың қиялдық бейнелері емес, олар бір болмыстың екі қыры ретінде табиғаттың өзінен нәр алып, көркем өнер тұлғасының бойында тылсымдық бастау ретінде оның ырқын билейді. Бірін-бірі толықтыра отырып, Аполлонийлік және дионийсилік мәдениет ежелгі грек болмысының ғарыштық тұтастығын құрастырады. Аполлонийлік бастау — жарық, салқын қанды пайымдаушы, сыншыл және рационалдық бітімдерде болып келсе, дионийсилік — қызу, күңгірт, шығармашылық-сезімдік, органикалық-иррационалдық түрде айқындалады. Дионисийді Аполлонның басуы трагедияға әкеледі, ал трагедия, Ницше бойынша, мәдениет дамуының қозғалушы күші болып табылады. Кейінгі Еуропада рационалдық жеңісі рухани мәдениеттің құлдырауына әкеледі. Аполлондық бастау, Ницше бойынша пластикалық өнердің бейнелерінде ұяланады.

Аполлон — үйлесімділіктің құдайы және бүкіл болмыс формаларынан әсемдікті тапқысы келеді. Бірақ бұл әсемдік кейбір жағдайларда химералар тәрізді, адамды ұйқыдағы түс көру мен елес сияқты шатастырып кетуі де мүмкін. Аполлон жеке тұлғалық принципін жүзеге асырады. Сократ сөзімен айтқанда, «Өзіңді таны!» дейді. Дионийсилік бастау музыка өнерімен түбірлес келеді. Оны түсіндіру мақсатында Ницше мас болу мен түс көруден мысалдар келтіреді. Мүлгіген тұлғалық санада бейнелер калейдоскоптағыдай қисынсыз ауыса береді.

Дионис — әлемнің жүрегі, оның сағынуы мен асқақтануы. Ретсіз хаостан да ырғақ табуға болады. Дионийсилік мәдениет адамның тылсым дүниесінің шексіздігін білдіреді. Дионийсилік экстаз тоқтаусыз қайнап жатқан тіршілік ағынан ену болып табылады. Аполлонийлік және дионийсилік мәдениет адамзаттың рухани тарихындағы әсерлі әрі мазмұнды символдарға жатады.[1]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Мәдениеттану: жоғарғы оқу орнындары мен колледж студенттеріне арнлған оқулық. Алматы: Раритет, 2005.- 416 бет. ISBN 9965-663-71-8