Озон қабаты: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
| 1-жол: | 1-жол: | ||
'''Озоносфера''', озон қабаты ( |
'''Озоносфера''', озон қабаты ({{lang-el|ozon}} – аңқығыш және sphaіra – шар), [[озон|озонның]] жоғары [[концентрация]]сымен ерекшеленетін стратосфералық (биіктігі 10 – 50 км) қабат. Атмосферадағы озонның ең көп концентрациясы 20 – 25 км биіктікте болады, мұнда озонның тығыздығы жер бетіне қарағанда 10 есе көп. Озон [[оттегі|оттегінің]] [[Күн радиациясы]]ның қысқа толқынды [[ультракүлгін]] бөлшектерін сіңіруінен пайда болады. Озон мөлшерінің көп болуы көктем айларына, азаюы күз айларына сәйкес келеді. [[Озон қабаты]]ның жер бетіндегі тіршілік үшін маңызы зор. Ультракүлгін сәулелерді жер бетіне жеткізбей, сәулеленудің алдын алады. Оның зардабы мутация өзгерістермен байланысты. |
||
Озон Күннің ультракүлгін сәулелерінің және электр разрядтарының әсерінен екі атомдық оттек (<math>O_\mathrm{2}</math>) молекулаларының ыдырап, қайта қосылуының нәтижесінде (<math>O_\mathrm{2} + O_\mathrm{} = O_\mathrm{3}</math>) пайда болады. Озон қалқаны күннің тіршілікті жойып жіберетін ультракүлгін сәулелерін ұстап қалады.<ref> Қазақ тілі термиңдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезия. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 264 бет. ISBN 9965-36-367-6</ref> |
|||
[[File:StratosphericOzoneChemistry.png|thumb| alt=A.| ''[[Стратосфераның химиялық озоны]]''.]] |
[[File:StratosphericOzoneChemistry.png|thumb| alt=A.| ''[[Стратосфераның химиялық озоны]]''.]] |
||
| 14-жол: | 16-жол: | ||
* [http://e.gov.kz/wps/portal/Content?contentPath=/library2/1_kazakhstan/kr/ecologiya/conventions/article/757&lang=kk Вена конвенциясы] |
* [http://e.gov.kz/wps/portal/Content?contentPath=/library2/1_kazakhstan/kr/ecologiya/conventions/article/757&lang=kk Вена конвенциясы] |
||
==Пайдаланылған әдебиеттер== |
==Пайдаланылған әдебиеттер== |
||
<references/> |
|||
* [[Ашық энциклопедия]] |
* [[Ашық энциклопедия]] |
||
{{stub}} |
{{stub}} |
||
{{wikify}} |
{{wikify}} |
||
[[Санат:Атмосфера қабаттары]] |
[[Санат:Атмосфера қабаттары]] |
||
[[Санат:География және геодезия]] |
|||
[[Санат:Сөздік]] |
|||
[[Санат:О]] |
|||
[[af:Osoonlaag]] |
|||
[[am:የኦዞን ንጣፍ]] |
|||
[[ar:أوزونوسفير]] |
|||
[[ast:Capa d'ozonu]] |
|||
[[bg:Озонов слой]] |
|||
[[ca:Capa d'ozó]] |
|||
[[cs:Ozonová vrstva]] |
|||
[[cy:Haen osôn]] |
|||
[[da:Ozonlaget]] |
|||
[[de:Ozonschicht]] |
|||
[[en:Ozone layer]] |
|||
[[eo:Ozona tavolo]] |
|||
[[es:Capa de ozono]] |
|||
[[et:Osoonikiht]] |
|||
[[eu:Ozono geruza]] |
|||
[[fa:لایه اوزون]] |
|||
[[fi:Otsonikerros]] |
|||
[[fr:Couche d'ozone]] |
|||
[[gl:Ozonosfera]] |
|||
[[he:שכבת האוזון]] |
|||
[[hr:Ozonski omotač]] |
|||
[[ht:Kouch ozòn]] |
|||
[[hu:Ózonréteg]] |
|||
[[id:Lapisan ozon]] |
|||
[[it:Ozonosfera]] |
|||
[[ja:オゾン層]] |
|||
[[ka:ოზონის ფენა]] |
|||
[[ko:오존층]] |
|||
[[lt:Ozono sluoksnis]] |
|||
[[mk:Озонска обвивка]] |
|||
[[ml:ഓസോൺ പാളി]] |
|||
[[mn:Озоны давхарга]] |
|||
[[mr:ओझोनचा पट्टा]] |
|||
[[ms:Lapisan ozon]] |
|||
[[my:အိုဇုန်းလွှာ]] |
|||
[[ne:ओजोन तह]] |
|||
[[nl:Ozonlaag]] |
|||
[[nn:Ozonlaget]] |
|||
[[no:Ozonlaget]] |
|||
[[oc:Jaç d'ozòn]] |
|||
[[om:Ozone layer]] |
|||
[[pl:Ozonosfera]] |
|||
[[pt:Ozonosfera]] |
|||
[[qu:Achiksamaytu p'istu]] |
|||
[[ro:Stratul de ozon]] |
|||
[[ru:Озоновый слой]] |
|||
[[si:ඕසෝන් වියන]] |
|||
[[simple:Ozone layer]] |
|||
[[sl:Ozonski plašč]] |
|||
[[sr:Озонски омотач]] |
|||
[[sv:Ozonlagret]] |
|||
[[ta:ஓசோன் படலம்]] |
|||
[[th:ชั้นโอโซน]] |
|||
[[tr:Ozonosfer]] |
|||
[[uk:Озоносфера]] |
|||
[[vi:Lớp ôzôn]] |
|||
[[zh:臭氧层]] |
|||
15:00, 2011 ж. шілденің 12 кезіндегі нұсқа
Озоносфера, озон қабаты (гр. ozon – аңқығыш және sphaіra – шар), озонның жоғары концентрациясымен ерекшеленетін стратосфералық (биіктігі 10 – 50 км) қабат. Атмосферадағы озонның ең көп концентрациясы 20 – 25 км биіктікте болады, мұнда озонның тығыздығы жер бетіне қарағанда 10 есе көп. Озон оттегінің Күн радиациясының қысқа толқынды ультракүлгін бөлшектерін сіңіруінен пайда болады. Озон мөлшерінің көп болуы көктем айларына, азаюы күз айларына сәйкес келеді. Озон қабатының жер бетіндегі тіршілік үшін маңызы зор. Ультракүлгін сәулелерді жер бетіне жеткізбей, сәулеленудің алдын алады. Оның зардабы мутация өзгерістермен байланысты.
Озон Күннің ультракүлгін сәулелерінің және электр разрядтарының әсерінен екі атомдық оттек () молекулаларының ыдырап, қайта қосылуының нәтижесінде () пайда болады. Озон қалқаны күннің тіршілікті жойып жіберетін ультракүлгін сәулелерін ұстап қалады.[1]
Озон қабатының бұзылуы
Озон жыртығы, озон тесігі – озоносфера қабатының жарылуы (диаметрі 1000 км-ден астам). Антарктида мен Арктикада ерекше байқалады. Бұл құбылыс 20 ғасырдың 80-жылдарында байқалғанымен, оның пайда болу себебі әлі күнге дейін талас тудыруда. Озон жыртығы табиғи, сондай-ақ антропогендік жағдайларға байланысты, әсіресе өнеркәсіпте және күнделікті тұрмыста озон қабатын бұзатын құрамында хлоры бар хладондарды (фреондарды) пайдалануға байланысты пайда болады деп есептелінеді. Соңғы 20 жылда озон жыртығы аясы ұлғая түсті (жыл сайын 4%-ға). Озон жыртығы арқылы күннің ультракүлгін сәулелерінің атмосфераға еш бөгетсіз өтіп кетуі қоршаған ортаны ластап, ондағы тірі организмдерге қауіп-қатер туғызады. Түрлі вирусты және қатерлі ісік ауруларының көбеюіне әкеледі. Сондай-ақ күннің ультракүлгін радиациясының жоғарылауынан өсімдіктерде жүретін фотосинтез процесі мен протеиннің түзілуі тежеледі. 1985 ж. озон қабатын қорғау туралы Вена конвенциясы, 1987 ж. Монреаль хаттамасы қабылданған. Озон жыртығы алғаш рет 1985 ж. ағылшын зерттеушісі Дж. Фарман байқаған.
Ішкі сілтемелер
Сыртқы сілтеме
Пайдаланылған әдебиеттер
- ↑ Қазақ тілі термиңдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезия. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 264 бет. ISBN 9965-36-367-6
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
 | Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |