АҚХА Төмен байытылған уран банкі
Атом қуаты халықаралық агенттігінің Төмен байытылған уран банкі (ТБУБ) — жеңіл су ядролық реакторына отын өндіру үшін қолайлы, жалпы салмағы 90 метрикалық тоннаға дейін төмен байытылған уранның физикалық қоры қоймасы. Қазақстан Республикасы Өскемен қаласында "Үлбі металлургиялық зауыты" Акционерлік қоғамы аумағында орналасқан.
ТБУ қоры бір 1000 МВт қуатты реакторды толық тиеу үшін жеткілікті[1].
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
2006 жылғы "Ядролық қауіпті қысқарту бастамасы" қоры (ағыл. Nuclear Threat Initiative) алғаш рет ТБУБ құру идеясын ұсынды [2].
2010 жылғы желтоқсанда АҚХА Басқарушылар кеңесі АҚХА ТБУБ жобасын бекітті.
2015 жылғы 27 тамызда Қазақстан Республикасы мен АҚХА Қазақстан аумағында АҚХА ТБУБ құру туралы келісімге қол қойды.
Ашылуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
2017 жылғы 29 тамызда Астана қаласында Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Назарбаев пен АҚХА Бас директоры Юкия Аманоның қатысуымен ТБУБ-тің ресми ашылу рәсімі өтті.
Рәсім барысында Қазақстан Президенті АҚХА-ның Бас директорына Үлбі металлургия зауытының аумағында орналасқан Төмен байытылған уран банкінің символдық кілтін табыс етті[3].
ТБУ бақылау, қолдану, тасымалдау[өңдеу | қайнарын өңдеу]
ТБУ АҚХА бақылауында және ресми заңды иелігінде болады, сондай-ақ егер қандай да бір атом энергиясын бейбіт мақсатта пайдаланатын АҚХА мүше мемлекеті отынды дәстүрлі өнім берушінен саяси сипаттағы себептер бойынша ала алмайтын жағдайда ТБУ-ды пайдаланылатын болады.
ТБУ-ды арнайы цилиндрлік контейнерлерінде тасымалдау Ресей Федерациясы мен Қытай Халық Республикасы арқылы транзитпен жүзеге асырылады.
2015 жылғы 18 маусымда Ресей Федерациясы мен АҚХА арасында атом энергетикасының қажеттілігі үшін ТБУ-ды Ресей аумағы арқылы транзитке қол қойылды. Аталған келісімнің жүзеге асырылуы төмен байытылған уранды ТБУБ-қа және АҚХА мүше мемлекеттеріне жеткізуіне мүмкіндік береді[4].
2017 жылғы 12 сәуірде Қытай Халық Республикасы мен АҚХА арасында АҚХА төмен байытылған уранын Қытай аумағы арқылы ТБУБ-қа және одан кері транзит бойынша өткізу туралы келісімге қол қойылды[5].
Қаржыландыру[өңдеу | қайнарын өңдеу]
ТБУБ құруға және кем дегенде он жыл бойы оның қызметіне шамамен 150 млн. АҚШ доллары бөлінді [6]:
- "Ядролық қауіпті қысқарту бастамасы" қоры - 50 млн. АҚШ доллар
- Америка Құрама Штаттары - 49,5 млн. АҚШ доллар
- Еуропалық Одақ - 25 миллион еуроға дейін (оның ішінде қауіпсіздік үшін 5 миллион еуроға дейін)
- Біріккен Араб Әмірліктері - 10 млн. АҚШ доллар
- Кувейт Мемлекеті - 10 млн. АҚШ доллар
- Норвегия Корольдігі - 5 млн. АҚШ доллар
- Қазақстан Республикасы - 400 мың АҚШ доллар