Аққағаз Досжанова
| Аққағаз Досжанова | |
 | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Азаматтығы | |
| Қызметі | |
| Осы үшін белгілі |
Тұңғыш қазақ дәрігер-әйел |
Аққағаз Досжанова (1893 жыл, 5-ауыл, Бөрті болысы, Ақтөбе уезі, Торғай облысы – 29 қаңтар 1932, Шымкент) – қазақтан шыққан тұңғыш дәрігер-әйел, Ташкенттегі Орта Азия мемлекеттік университетін бітірген тұңғыш әйел, қоғам қайраткері және Алаш қозғалысының мүшесі.
Өмірбаяны
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Балалық шағы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Аққағаз Досжанова 1893 жылы Орынбор губерниясы Торғай облысы Ақтөбе уезінің Бөрті болысында өмірге келген. Қазір ол туған ауыл Бөрте (Мәртөк ауданы) деп аталады.
Әке-шешеден ерте айырылған Аққағаз ағасы Сағындықтың тәрбиесінде болады. Аққағаздың болашақ мамандығын таңдауға бұл кісінің зор ықпалы болған. Сағындық Досжанов сауатты білімді адам болған. Оның Орынбордағы орыс-қазақ училищесін және мұғалімдер даярлау курсын бітіргендігін мұрағат құжаттары растайды.[1]
С.Досжанов сол кездегі жергілікті қыздарды оқуға беруге болмайды деген стереотипке қарсы шығып, кішкентай Аққағазды мектепке береді. 1914 жылы Орынбор қыздар гимназиясын үздіктер қатарында бітірген алғыр да пысық қыз Мәскеудегі медицина курсына түседі.
Білім алуы мен ерте кезі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]1917 жылы қазақ зиялылары ұйымдастырған Мәскеудегі Татар слободасындағы медреседе өткен бас қосуға қатысып, мұсылман елдерінің азат болуы туралы баяндама жасайды. Бұл екінің бірінің қолынан келе бермейтін ерлік еді.
Мәскеудегі қазақтың белгілі қоғам қайраткерлерінің ақыл-кеңесімен ол Мұсылмандардың бүкілресейлік съезіне (1917 жылдың 1-8 мамыры) қатысып, биік мінберден мұсылман әйелдерінің мүң-мұқтажын жоқтап сөз сөйлеп, төрт делегаттың бірі болып сайланады. Ірі қоғамдық іс-шараларға қатысып жүріп, жас бойжеткен өз денсаулығына қарамаған сияқты.
1918 жылы ол денсаулық жағдайына байланысты Мәскеудегі фельдшерлер курсын тастап, «Сестра милосердия» куәлігін алып, елге оралады. Туған елдің салқын самалы, балдай саумал оның жағдайын жақсартып, бір жарым жылдан кейін ол Мәскеуге оралады.
Мәскеудегі оқуын бітірген Аққағаз Бірінші Дүниежүзілік соғыстың тап ортасынан бір-ақ шығады. Батыл мейірбике Аққағаз шайқас даласына аттанып, госпитальде жұмыс істейді. Жаралыларға көмек көрсете жүріп, Польша шекарасына дейін табан тірейді. Сол жерден ол істейтін госпиталь Том қаласына ауысады да, Аққағаз қолындағы куәлігінің арқасындағы Том университетінің медицина факультетінің екінші курсына қабылданады.
Том университетін аяқтамай, 1921 жылы Ташкентте ашылған алғашқы жоғарғы оқу орны – Орта Азия мемлекеттік университетіне ауысады; 1922 жылы оны үздік тәмамдайды.
Бұл оқиға еленбей қалмайды: сол кездегі Халық Комиссарлары Кеңесі төрағасының орынбасары С.Қожановтың шаңырағында алаштың арда ұлдары Т.Рысқұлов, Ә.Омаров, С.Асфендияров, Б.Сүлеев, С.Айзұнов, Н.Төреқұлов, М.Тынышбаев, М.Әуезов, Х.Досмұхамедов, С.Ақаев, т.б. бас қосып, атап өткені жөнінде ақпарат бар. Бұл А.Досжанованың зиялы қауым ортасындағы абырой-беделін анық байқатады.[1]
Тойдың қызған шағында Аққағазға 100 мың сом сыйлық табысталып, құны 10 мың сомнан тұратын хирургиялық жабдықтары бар жұмыс кабинетімен бірге пәтер кілті де қоса тапсырылған екен. Бұл жаңалықты большевиктердің «Правда» газеті: «Ташкент. 1922 жылдың күзінде Түркістан республикасының медициналық факультетін бітірген, жоғары білім алған дәрігер әйелге – қырғыз қыз Досжановаға Түркістан республиканың Халық комиссариаты 100 000 сом мөлшерін сыйақы (стипендия) беру және өз қаражатына кабинетті жабдықтауды қаулы етті» деп хабарлап, жаһанға жария етті.[2]
Өрлеу жылдары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Ташкентте оқи жүріп, ординатор-дәрігер болып қызмет істейді. 1922 жылы оқуын бітіріп, Ташкентте дәрігер болып жұмыс істейді, жетімдерді емдеп, қоғамдық жұмыстармен айналысады.
1921 жылы 11 қыркүйекте «Степная правда» газетінде ел ішінде белең алған жұқпалы аурулардың қаупі туралы «Түркістан» деген мақаласы жарық көрген. Медицина тақырыбындағы еңбектерінен бөлек, «Әйел теңдігі», «Абай», «Жас азамат» тәрізді журналдарда жазбалары жарияланып тұрған.
Ол жиналыс, митингтерде жиі сөз сөйлеп, лекциялар оқыған. Қазақ, татар, өзбек, қырғыз, орыс тілін еркін меңгерген Аққағаз лекцияларын тыңдаушыларының ұлттық құрамын ескере отырып оқитын. Оның қоғамдық жұмысы туралы айтқан кезде оның еңбекқорлығын атап өту керек.
Осы жұмыста жүріп 1921 жылы күзде Аққағаз болашақ жары Әділгерей Ершинмен танысады. 1925 жылы Әділгерей мен Аққағаз шаңырақ құрады.
1931 жылы отбасымен Алматыға көшіп келіп, №1 ауруханада гинеколог болып жүмыс істейді. Мұнда жүргенде ауру жұқтырып, денсаулығы қатты нашарлайды. Сөйтіп Шымкент қаласына көшеді.
1932 жылы 29 қаңтарда Шымкент қаласында өкпе туберкулезінен қайтыс болады.[1]
Еңбектері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Медицина тақырыбындағы еңбектерінен тыс, «Әйел теңдігі», «Абай», «Жас азамат» атты әлеуметтік, жалпыұлттық тақырыптарда мақалалар жариялайды. Осы мақалаларынан оның саяси ұстанымын, ұлтшыл бағытын, адами тұлғасын тануға болады.[3]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ a b c Аян Аден. Ақ халатты Аққағаз
- ↑ Заңғар Кәрімхан. Аққағаздың оқу бітіруі
- ↑ «Алаш» қозғалысы. Алматы, 2008. ISBN 9965-32-715-7