Ақ түйенің қарны жарылды

Ақ түйенің қарны жарылды - молшылыққа, қуанышқа, жақсылықка, үлкен тойға кенелді деген мағынада қолданылатын дағдылы сөз тіркесі - тоқ тіршіліктің тағы бір метафоралық кеңістіктік образы. Қазақ халқы ақ түсті малды, әсіресе, байлықтың өлшеміне саналған түйе малының ақ түстісін ұстау бақыт әкеледі деп санады. Себебі, ақ түйеге қасиетті Халифа Хазірет Әлінің мәйіті артылып келген-мыс. Қазақ ақ түсті аруана, ақ інген, ақ бураларды төрт түлік малдың «басы», «киесі» деп қасиеттеп салтанат пен байлықтың көрсеткіші ретінде бағалаған. Қазақтың қайтыс болған адамның мәйітін о дүниеге жөнелтуге қатысты мифтері мен аңыздарында игі жақсылары мен батырларының жерлейтін жайлы жерін анықтау үшін ақ түсті түйені пайдаланғаны жөнінде мотив мол кездеседі. Атан, боз інген, аруана қай жерге шөксе, сол жерге адам жерлейтіндігі туралы мифологиялық сюжеттер түйенің ақ түстісін сакральды күшке теңеумен байланысты қалыптасты. Оған Райымбек батыр денесі артылған ақ түйе мысал бола алады. Сонымен қатар, хан Абылай туралы тарихи жырларда ақтық шайқас алдында ақ бас атанға байланысты ғұрып атқарылғаны және ұрыстың алдында жануардың жаудың шабуылын да алдын-ала сезгіштігі, осыған орай оның мінез-құлкы мен қылығын ескерудің қажеттілігі айтылады:

Ақ бас атан қараган жаққа жүрсең жеңесің.
Қайшы келсең сен оган бақты басқа тебесің, —

немесе:

Ақ бас атан боздаса, от жағатын салт еді.
Жау шабуыл қозғалса, сақ тұратын шарт еді.

Мәшһүр Жүсіп: «Абылайдың киесі сары бурасы екен» дейді. Ал, қазақ дәстүрінде ақ түсті түйені сою өте сирек ұшырасады. Оны құрбандықка шалу үлкен қоғамдық мәні бар серттескен немесе өте қуанышты жағдайда ғана болды. Сонымен, Ақ түйенің қарны жарылды идиомасы көшпелі ортада ақ және ақбоз түсті малды ерекше қастерлеу жосыны мен түсінігіне байланысты қалыптасты. Бұл фразеологизм ең алдымен, әлеуметтік аса мәнді қуанышты оқиғаға немесе құбылысқа байланысты көшпелі ортадағы айырықша күйдің когнитивтік образы деуге болады.