Байлансын

БАЙЛАНСЫН - аңшылықта сэлем, ізгі тілек ретінде айтылатын соз, стереотипті формула. Аңшылар ортасында ежелден қалыптасқан мүндай «аңшылық заңы» бүіінгі күнде де аңшылар арасында жалғастығын тауыгі отыр. Мысалы, этнограф С.Қасиманов шығыс қазақстандық эйгілі қүсбегі Мүсілім Бибалановтың аңға шыққан сәтін былайша суреттейді: «- Бәтима, мына «Қүмай мен Бөрібасарды» мыцтап байла, іиешіліп кетіп жүрмесін, - деп «Қүс ата» бәйбішесіне әмір беріп жатты. — Әдейілеп ацга бара жатып алгыр тазыларды неге цалдырамыз, ата? - Қүспен аңга шыщанда ит ертпес болар балам. — Ата, оныңыз ескі ырым гой. — БІрым емес, шыным. Барқын - цолбала қүс. Итке алаңдай береді, жайы келсе түсіп цалуы да ьщтнмал. Екінші бір шатагы - ит ізді шатастырады. Орагытып жүріп, түлкіні үркітеді. Ауылдан бес-алты шацырым шыщан соң: - Тоцтаңдар. Бәрің мені тыңдаңдар, аңшылъщтың заңын үйретем, - деді к,арт. — Біріниііден, айцайлап сөйлеспейсіңдер. Сөздің бәрі ыммен болады. Оны біліп any керек. Мысалы, «шап», «тоқта», «оң эісагыңда», «сол жагыңда», «қайт», «мені сол орныңда тос», «әне кетті», «адасып қалдым» деген сөздердің тымақпен, қолмен ымдау белгілері мынау, - деді де олардыц түрлерін үқтырды. Екітиіден, менен басцаларың бүркітті іиақырмаңдар, түлкіні айырмаңдар. Үшітиіден, бәрің де түгырда түрган менің белгілерімді бащап жүресіңдер. Төртіншіден, бөгде кісімен кездесе цалсаңдар «Байлансын-ақ» дейсіңдер немесе «Байлансын- ац» деп ол бүрын айтса, сендер «Майлы иіүжъщ айлансын- ак,» деп тілектестік білдіресіңдер. Бесіншіден, цазац жол-жорасында олжаны ең жасы үлкеніне байлайды. Бірац үлкендердің ішінде эісастар болса, онда ең жасы кішісіне байлайдың. Бұндай аңшылық қағидаларынан біз аңшылықтағы ырым-жырымдардың практикалық іс- шаралармен тығыз сабақтасып жататындығын байқаймыз. «Қанжыгаң майлансын», «Майлы шүжъщ айналсын» деген тілектер соз куатына сенуден тамыр тартып, бүгінге үласқан. Магиялық байлау әрекеттері мен байлау сөзінің байланыстылығын мамандар дәлелдеген. Бүл сөздің «киелі» қуатына сенген бүгінгі аңшылар да кездейсоқ кезіккен жолаушыға «байлансын-ақ» деп бірінші боп амандаса кетеді. Көптен күткен қансонарға шыкканда жолай кезіккен адамның тіл-көзі қолындағы бүркітке тимей аулақ болуын тілеген бүркітші басқа сөзбен емес, «байлансын-ақ» деп айқай сала амандасып, қаскөй рухтарды осы кұдіретті сөзбен «матап» тастауға тырысқан. Сондай-ақ осы соз арқылы аң да буылып, шырмалып қалады-мыс.