Байқағыштық

Байқағыштық — адамның қандай да бір нысанаға назарын аудара білуі, құбылыстар мен заттардың елеулі, өзіне тән, сонымен бірге аса елеулі емес қасиеттерін байқай білу және қабылдау. Адамның жақсы қасиеттерінің бірі. Ол көп аңғарылмайтын, мән берілмейтін нәрселерге ерекше зейін қою түрінде көрініс береді. Оған ие болу жіті көру мен қалтқысыз естуді, бір зат пен екінші заттың байланысын аңғара білуді қажет етеді. Байқағыштық қасиет адамның өмір сүрген ортасына, алған тәлім-тәрбиесіне, мамандығына, айналысқан кәсібіне де байланысты. Мысалы, аңшылықты кәсіп еткен адамдар басқаларға қарағанда аң-құстың ізіне қарап, оның түрін, дене бітімін, т.б. қасиеттерін жақсы ажыратады. Байқағыштық — өмірдің әр саласы үшін өте қажет. Ол, әсіресе, ғылыми жұмыста, ақын-жазушының өмірінде, әскери және мұғалімдік қызметте ерекше орын алады.

Aдамның жақсы қасиеттерінің бірі. Байқағыштық кез келген уақытта көзге ілінбейтін, ілінсе де оған көбінесе мән берілмейтін нәрселерге ерекше зейін қоюшылық. Мәселен, бүркіт пен тазының арасындағы шайқастың ұсақ-түйектерін тек жақсы аңшы ғана байқай алады. Осы суретті А.Құнанбаев «Қан сонарда бүркітші шығады аңға» деген өлеңінде жақсы көрсеткен: «Біреуі көк, біреуі – жер тағысы, Адам үшін батысып қызыл қанға, Қар аппақ, бүркіт қара, түлкі қызыл, Ұқсайды қаса сұлу шомылғанға» - «қар аппақ», «бүркіт қара», «түлкі қызыл» деген тіркестерде кез келген адамға байқала бермейтін көріністер сөз болып отыр. Мұндай сөздерді осы нәрсені өте жетік білетін адам ғана айта алады. Байқағыштық жаңа фактілерді білуге құмарлықты, олардың егжей-тегжейін білуді, адамның әрдайым қабылдауға даярлығын тілейді.

Сонымен қатар жіті көру мен қалтқысыз естуді, бір зат пен екінші заттың байланысын аңғара білуді қажет етеді. Байқағыштық қасиет – адамның өмір сүрген ортасына, алған тәлім-тәрбиесіне, мамандығына, айналысқан кәсібіне байланысты. Осы айтылғанды да көптеген фактілер дәлелдейді. Мәселен, Австралияның абориген тайпасының балалары шөл даладағы мың сан «белгілерді» қатесіз оқи алады, құмға түскен ізге қарап, көптеген '«құпия сырларды» ашады. Олар қандай құстың ізі суатқа келетінін, кенгурудың тырнағы тиіп, аударылып түскен жалпақ тастың жерге қарап жатқан бетінің аз-маз өзгергенін, ізге иқарап адамның оң иығында ауыр заттың барлығын, бойының ұзындығын, денесінің салмағын табады. Байқағыштық – өмірдің әр саласы үшін өте қажетті қасиет. Байқағыштық әсіресе ғылыми жұмыста, мұғалімдік қызметте, ақын-жазушының өмірінде ерекше орын алады. Қабылдаудың кейбір түрлері (көру, есту, қозғалыс, сипай сезу) түйсіктердің түрлеріне қарағанда күрделі болады. Демек, қабылдауда бірнеше анализаторлар бірлесіп жұмыс істейді. Мәселен, қозғалыс анализаторының қабылдаудың барлық түрінде де кездесетіндігі біздің осы айтқанымызға дәлел бола алады.