Балта, қару

Балта, қару - ежелгі соғыс құралдарының бірі. Көшпелі халықтарда балта соғыс қаруы ретінде өте ерте заманнан (б.з.б. 1-мың жылдықтан) қолданыла бастады. 10 ғасырдағы көне түркі ескерткіштері «Алтын аруқта», «Құтты білікте» балта соғыс құралдарының бірі болғандығы айтылады. Балтаның басы металдан, ал сабы мыңты ағаштан жасалады. Б.з.б. 5-3 ғасырлардағы сақтар балтаны қоладан (кейін темірден, болаттан) құйып, сол замандағы діни нанымдарға сәйкес ою-өрнекпен әшекейлейтін болған. Балтаның шабуға арналған жалпақ жағы - жалманы, өткір қыры - жүзі, жалманға қарсы жағы - шүйдесі, сап кигізілетін ойығы - ұңғысы, сап пен ұңғының түйіскен тұсы - сағағы деп аталады. Кейбір көне дәуір балталарының шүйдесі балға табаны түрінде немесе істік етіп жасалынған. Бұл оны кез келген іске пайдалануга мүмкіндік берген. Жалманы енді, жарты ай түріндегі ұзын сапты айбалта ең мықты, ыңғайлы қару деп есептелінген. Балтаның басы сабынан шығып кетпес үшін, бір ұшы қайырылған ұзын темір сыналарды сап пен ұңғының арасына қағып, оның тесігі бар екінші ұшын сапқа шегелейді. Кейбір балталардың сабын терімен қаптап, не темірмен, күміспен құрсаулайды. Балта сабының ұстайтын жағына білекке ілетін қайыс бүлдірге тағылады. Жауынгерлік балталар: қысқа сапты (40-45 см), орташа сапты (75-90 см), ұзын сапты (180 см) болып келеді. Қолдануға қолайлы - орташа сапты балтаны белбеуге қыстырып, жорықта ердің қапталына бекітіп, тақымға басып жүреді. Халық ауыз әдебиетінде балтаның «ақ балта», «көк балта», «ала балта» деген атаулары кездеседі. «Тебінгінің астынан, Ала балта суырысып, Тепсінісіп келгенде, Тең атаның ұлы едім» (Шалкиіз жырау). Қазақтар балтаны әскери қару ретінде 20 ғасырға дейін ұстанды. Тұрмыста еңбек құралы ретінде колданылатын балта түрлері ақ балта, шот балта, шой балта, қуыс балта, балға балта, т.б. деп аталады. Олар жару, шабу, қию, ою, үңгу, жону, т.б. жұмыстарға колданылады. Балтаны киіз не былғарыдан жасалған балтақапта сақтайды.