Бас ию

Бас ию — басын еңкейте ию арқылы жасалатын ғұрыптық ишара. Мифологиялық түсінікте адамның басы аспандағы Тәңір әлеміне жақын тұрған ардақты мүше. Бас қимылдарымен әртүрлі ишарат, тұспалдарды білдіруге мүмкіндік мол. Мысалы, бас изеуден мақұлдау ишаратын аңғарсақ, бір адамнан кешірім сұрағанда, мәселен, қыз алып қашқан жағдайда кешірім сұрап барушы (жаушы) құдаларға барып, тымағын (бөркін) шешіп, ұмсынып жерге қойып, бас иіп, кешірім өтінеді. Сондай-ақ жеңілген жақ тымағын шешіп, тізе бүгіп, басын иіп, жауға берілгендігін мойыпдайды. Көне түрік жазуындағы «мойны бардың басын игіздім, тобығы бардың тізесін бүктірдім» деген сөздер осыны дәлелдейді. Көшпелілер қылмыскер адамды жазалағанда баскиімін шешіп алатын болған. Демек адамның өз еркімен баскиімін шешуі немесе зорлап шешіндіру, басын июі адамның кінәлі, яғни күнәлі, айыпты екендігін, кейде шарасыз халге түскендігін, кішірейгендігін білдіреді. Сол себептен де дәстүрлі мәдениетте адамның жалаңбас жүруіне тыйым салынды.

Бөріктің көктегі рухтарға жақын рәміз екендігі «Едіге батыр» жырында былай баяндалады: Үлкендер бала Едігеден төрелік сұрап келгенде, келген адамдарды анадай жерге отырғызып қойып, баланың өзі оңаша шығып, таяғын жерге қадап, таяқтың басына бөркін кигізіп, күбір-күбір сөйлеп: «Екеуі болса бірі аға, біреуі болса бөркі аға» деген екен.